ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΓΙΑ ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

[Το κείμενο της ομιλίας του Γιώργη Χαγιά* στην παρουσίαση του βιβλίου "Το Τσιπάκι της Γνώσης" στο Μουσείο Εθνικής Αντίστασης στην Ηλιούπολη στις 25/08/2019]
 

Eίθισται σε παρουσιάσεις βιβλίων να διολισθαίνουν σταδιακά οι ομιλητές σε αγιογραφίες και αγλαΐσματα του συγγραφέα. Ό,τι πω ας εκληφθεί, παρακαλώ, ως αυθεντικό καταπίστευμα στην τράπεζα γνώσης που ανοίγει σήμερα. Είναι βασισμένο  στο ανά χείρας πόνημα, στη δράση του συγγραφέα στην εκπαίδευση και στις δημοσιευμένες θέσεις του για τη δημοκρατία. Ετούτα, για τους σκοπούςτης αποψινής παρουσίασης, μου αρκούν.

Ομολογώ πως δεν διαθέτω την άρτια παρασκευή που απαιτεί μία ουσιώδης κριτική παρουσίαση ενός μυθιστορήματος, καθώς η αναγνωστική μου εμβέλεια στο είδος είναι πολύ περιορισμένη. Συνεπώς, τα όσα θα ειπωθούν ενέχουν, φρονώ, αν όχι σαφή δείγματα τουλάχιστον ψήγματα αυθαιρεσίας, συνεπώς και οι αμαρτίες, οι αστοχίες δηλαδή, είναι αναπόφευκτες.

Όπως και να ’χει, η μεγαλύτερη εξοικείωσή μου με την πολιτική ως σκέψη, την φιλοσοφική ανθρωπολογία και την τραγωδία από την έρευνά μου, μου δίνουν κάποια κλειδιά για να μπορέσω να συνεισφέρω κάτι στην αποψινή εκδήλωση μέσα από μία εναλλακτική ανάγνωση.

Το Τσιπάκι της Γνώσης είναι ένα μοναδικό στο είδος του εγχείρημα παντρέματος της μυθοπλασίας με την αμεσοδημοκρατική αυτοθεσμίζουσα πολιτική πράξη. Ιδιαίτερη μνεία,μάλιστα, πρέπει να γίνει στην επιλογή του Βαγγέλη Κάλιοση να χρησιμοποιήσει για τα dramatis personae του, δηλαδή τα δραματικά πρόσωπα του μυθιστορήματος, ανώνυμους χαρακτήρες, αποδίδοντάς τους ως ιδιότητες. Τίποτε δεν αφήνεται στην τύχη του. Τα ήθη, οι χαρακτήρες δηλαδή φέρουν την ιδιότητά τους στο όνομά τους:

·         Πολίτης Α, Β
       Ξωτικό

·         Ενθρονιστές

·         Ουρανιστές

·         Resisters of Crisis

·         Κυβερνήτης και πάει λέγοντας.

Η ανωνυμία αυτή και η υποκατάστασή της από πολιτικές και άλλες ιδιότητες δίνει τη δυνατότητα στο μυθιστόρημα να διατρέξει το χώρο και το χρόνο, να αφορά όχι μία αλλά πολλές παρόμοιες κοινωνίες και πολιτικά συστήματα, όπου κοινό στοιχείο είναι η αντιδημοκρατικότητα των δομών εξουσίας.

Είναι στρατηγική αυτή η επιλογή, διότι μπορεί έτσι να υποδηλώσει σε μία μετα-ανάγνωση του κειμένου τη σημασία που έχουν οι τύποι και η τυπολογία έναντι των δειγμάτων, των επώνυμων ατόμων που τους ενσαρκώνουν. Στη θεωρία της λογικής και της φιλοσοφίας του νου, αυτή η διάκριση έχει τη μορφή των type and token, του τύπου και του δείγματος. Ένας Πολίτης τύπου Α ή Β μπορεί να εκδηλώνεται από πολλά άτομα, ένας Κυβερνήτης το ίδιο, σε αυτήν ή σε μία άλλη κοινωνία, το ίδιο και οι Ενθρονιστές, όπως και οι Ουρανιστές, κ.ο.κ. Είναι το στοιχείο της πολλαπλής πραγμάτωσης ενός τύπου.

Είναι, θαρρώ, μία σημαντική αρετή του έργου και νομίζω, επίσης, πως προσιδιάζει στην επιμονή του Καστοριάδη να επισημαίνει τον ανθρωπολογικό τύπο μιας κοινωνίας, τον ανθρωπότυπο, ως είδος που αναπαράγουν οι θεσμοί της, και δη οι κοινωνικοπολιτικοί θεσμοί.

Θεωρώ πως ο συγγραφέας κατορθώνει έτσι να φιλοτεχνήσει μια ιδεατή απεικόνιση του δημοκρατικού πολίτη, όπως τον φανταζόμαστε και όπως τον έχει οριοθετήσει σε έναν βαθμό η πολιτική σκέψη γύρω από την άμεση δημοκρατία. Το αρχέτυπο αυτό του δημοκρατικού πολίτη νιώθουμε πως μας παρακολουθεί πάντοτε κατά τη διάρκεια του μύθου και βρίσκεται στους λόγους τόσο των φίλα προσκείμενων όσο και των εχθρών της δημοκρατίας.

Ας μου επιτραπούν, εν παρόδω, μερικοί συνειρμοί που ενδεχομένως να έχουν εμπνεύσει και τον συγγραφέα.

Η πολυλειτουργική αυτή μανιέρα της κατανομής των χαρακτήρων βάσει ιδιότητας σε μία δυστοπική κοινωνία, μοιάζει πολύ με το μυθιστόρημα, που έχει γίνει  μάλιστα και τηλεοπτική σειρά, της Margaret Atwood, Η Ιστορία της Θεραπαινίδας, εμπνευσμένο νομίζω κι αυτό από το 1984 του Όργουελ, που—όπως μας μαρτυρά η προμετωπίδα  («Η πραγματικότητα υπάρχει μέσα στο ανθρώπινο μυαλό και πουθενά αλλού») του βιβλίου  μας—έχει εμπνεύσει και τον συγγραφέα

Θεωρώ μάλιστα—χωρίς να διαπράττω λογική βαναυσότητα—ότι Το Τσιπάκι της Γνώσης, τροχοδρομεί, διατηρώντας βέβαια την αυθεντικότητά του,  στην οδό που έχουν χαράξει τόσο ο Orwell, όσο και  ο Aldous Huxley με το Brave New World, ο Ray Bradbury με το Fahrenheit 451, αλλά και ο Yevgeny Zamyatin με το Εμείς (We), στο οποίο μάλιστα οι ήρωες είναι ανώνυμοι "Αριθμοί", μυθιστορήματα που περιγράφουν δυστοπικές κοινωνίες, ελεγχόμενες από καθεστωτικές ιεραρχικές δομές εξουσίας και ελέγχου αλλά και την αδυναμία των ανθρώπων τους να εγερθούν, να βγουν από τον κομφορμισμό τους, να διεκδικήσουν.

Παροιμιώδης είναι επίσης η ικανότητα του συγγραφέα μας να υφαίνει έναν ιστό που δικτυώνει τους χαρακτήρες του με την πλοκή, χαρακτήρες με σκοτεινό ή βασανισμένο ή ένοχο παρελθόν, τους οποίους και διαγράφει με πληρότητα, και τους μετακινεί μαεστρικά σε αναμετρήσεις μεταξύ τους, φέρνοντάς τους κλιμακωτά στην κορύφωση, στη μείζονα δηλαδή σύγκρουση μεταξύ εξουσιαστών και δημοκρατών. Πρόκειται για μία πολυεπίπεδη, σε χρόνο και χώρο, αφηγηματική δράση που μαρτυρά την πρόνοια πίσω από τη συγγραφή ενός τέτοιου μυθιστορήματος.  

Ο ενίοτε πλεονάζων και δοκιμιακός λόγος του μυθιστορήματος—μοιάζει μάλιστα με δημηγορίες προσώπων, που μακρηγορούν ή κηρύττουν—δεν αποπροσανατολίζει, ούτε και απομειώνει την ένταση της πλοκής.  Δεν ατροφεί το κεντρικό πολιτικό—με τη στενή πάντοτε έννοια—επιχείρημα που υποτείνει απ’ άκρη σε άκρη το βιβλίο.  Η στοχοπροσήλωσή μας δεν διασπάται, η έμπνευσή μας δεν υποχωρεί, η αγωνία μας δεν ξαποσταίνει.

Ποια είναι όμως το κεντρικό επιχείρημα του βιβλίου;

Στη δική μου ανάγνωση ένα τέτοιο έργο περιστρέφεται αφενός γύρω από την πυρηνική θεματική του, ήτοι τη δυνατότητα ανάδυσης μίας δημοκρατικής ευτοπίας μέσα σε μία αντιδημοκρατική δυστοπία, αφετέρου απορρέει και σε μία βαθύτερη κοίτη, και αυτή δεν είναι άλλη από την ανθρώπινη δυνατότητα

Είναι ένα μανιφέστο αναθέσμισης της κοινωνίας, θεσμικής ρήξης με τις κρατούσες δομές μέσα από την αντίσταση, τη συλλογική αποχή από τις διαδικασίες νομιμοποίησης της κομματοκρατίας, την αμφισβήτηση, την αυτο-ανάκριση και την αυτο-αλλοίωση, θεμελιώδεις ιδιότητες της ανθρωπινότητας, που όμως παραβλέπουμε στην καθημερινότητά μας να διεκδικήσουμε.

Στο βιβλίο εξίσου θεμελιώδης για την υπέρβαση και την άμεση ρήξη είναι η τεχνολογία.  Το ερώτημα που γεννάται, όμως, είναι αν χρειάζεται μία υπέρβαση προμηθεϊκών διαστάσεων για τη μετουσίωση της δημοκρατικής ιδεατότητας. Τελεί με άλλα λόγια το ίδιο το τσιπάκι της γνώσης, αλλά και της αρετής—όπως διαμορφώνεται βιοτεχνολογικά μέσα στο sci-fi μυθιστόρημα—εν είδει προμηθεϊκού πυρός προς τους ανθρώπους, αλλά και ως η αιδώς και η δίκη από τον Δία;

Ο κήρυκας της ιστορίας μας, βέβαια, ο Πολίτης Β, ο οποίος και διακονεί την ιδέα μιας ευτοπίας της αμεδοσημοκρατικής πολιτείας, είναι οιονεί προμηθεϊκός.

Εδώ εγείρεται ένα μεγάλο ζήτημα:

Μήπως η απόκτηση του«τσιπ της γνώσης» είναι όπως και το κλέψιμο της φωτιάς από τους θεούς (τους ισχυρούς) ηρωική πράξη, πράξη αντίστασης έναντι στην τυραννία που περιχαρακώνει τη γνώση, την πληροφορία, την τεχνογνωσία, ώστε να να μην ενδυναμώσουν οι κοινωνίες; Χρειαζόμαστε έναν Προμηθέα και τι είναι αυτός; Ένας εξω-ανθρώπινος τιτάνας, ένας υπερ-άνθρωπος, ή ένας άνθρωπος που θέλει συνεχώς να ξεπερνά τη φύση του, τα όριά του μέσα από την τεχνολογία, μέσα από τα μηχανεύματά του;

Σοφία και τεχνολογία λοιπόν από έναν τιτάνα, έναν υπεράνθρωπο Προμηθέα ή από τους ίδιους τους ανθρώπους από τους ίδιους τους πολίτες; Θυμίζουμε εδώ τη θέση του Καστοριάδη στη σύγκριση του Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου με την Αντιγόνη του Σοφοκλή.

·         «εδιδάξατο»—λέει ο Σοφοκλής για τις τέχνες, τους θεσμούς,...-γι’ αυτό και ο Καστοριάδης μιλάει για Αισχύλεια ανθρωπογονία και για Σοφόκλεια αυτο-δημιουργία του ανθρώπου. Ο άνθρωπος της αθηναϊκής δημοκρατίας αντιλαμβάνεται ως πρωταρχή του τον εαυτό του, τον άνθρωπο, που διδάσκει και διδάσκεται, μαθαίνει δηλαδή να «διοχετεύει» τη δεινότητά του στο να δαμάσει τα στοιχεία της φύσης και στο να δημιουργήσει πόλεις και θεσμούς, οι ὀργαί, (πάθη) του γίνονται ἀστυνόμοι (ἀστυνόμους ὀργάς), θεσμίζοντα πάθη.

Παραπέμπω όμως εδώ στο βιβλίο του Βαγγέλη και στη σελ.260, όπου ο Πολίτης Β απαντά στον Πολίτη Α περί αποτελεσματικότητας του Κυβερνήτη στη διακυβέρνηση, λέγοντας «Δεν είναι τόσο ζήτημα αποτελεσματικότητας όσο στόχευσης. Οι ικανότητες διοχετεύονται σε λάθος κανάλι και αντί για ευφορία φέρνουν αγονία. Στο πολιτικό τους εκκολαπτήριο, και άγιο να κλωσσήσεις, δαίμονας θα ξεπεταχτεί...».

Κατ’ εμέ, αυτή η απάντηση του Πολίτη Β συνοψίζει, ενδεχομένως, το φιλοσοφικό-ανθρωπολογικό μήνυμα, αλλά και το επιχείρημα και το αντεπιχείρημα αυτών που πρεσβεύουν τη δυνατότητα αλλαγής ενός πολιτικού συστήματος και μετασχηματισμού μιας κοινωνίας.

«Δεν είναι τόσο ζήτημα αποτελεσματικότητας όσο στόχευσης» λέει ο Πολίτης Β. Τι βλέπουμε λοιπόν; Βλέπουμε υπό το πνεύμα των καιρών να εξαπλώνεται ανεξέλεγκτος, ως λογική αλλά και ως νόρμα, ένας ατομικισμός της ανερμάτιστης αποτελεσματικότητας,  «να πετύχω εγώ», «εγώ να κάνω τις δουλειές μου» μετερχόμενος αν χρειαστεί οποιουδήποτε μέσου για τους ιδιοτελείς και χρησιμοθηρικούς σκοπούς μου, αδιαφορώντας για και παρακάμπτοντας  τους συλλογικούς σκοπούς.

Βλέπουμε τις δομές να αναπαράγουν τα πρότυπα της επιτυχίας και της καριέρας για την εξουσία και το χρήμα, φροντίζοντας να αποκρύψουν επιμελώς ότι τον σβέρκο κάθε δεινού, ικανού, αλλά υβριστή με την τραγική έννοια ανθρώπου, κάθε δόκτορος Φάουστ, θα ζεσταίνουν τα χνώτα του Μεφιστοφελή, την απόπειρα διαφυγής κάθε δόκτορος Φρανκενστάιν θα ακολουθεί ο ίσκιος του τερατώδους δημιουργήματός του, και που εξηγούν, έστω μονομερώς, τον εκμαυλισμό πολιτικών τάξεων αλλά και κομματικών ποιμνίων.

Επιστρέφοντας τώρα στο εκκρεμές ερώτημα περί υπέρβασης της ανθρώπινης φύσης και για το πώς υπερβαίνουμε τα όριά της; Το πεπερασμένο και το περατό της ανθρώπινης φύσης περιορίζει την ανθρώπινη αυτονομία; 

Αυτά είναι πολύ βαθιά ερωτήματα της φιλοσοφικής ανθρωπολογίας που αδυνατούμε να απαντήσουμε, με συνέπεια να υποπίπτουμε σε σφάλματα στη θεωρία μας ακόμη και στη θεωρία μας για την άμεση δημοκρατία. 

Μπορούμε και, κυρίως, πρέπει να ελέγξουμε το προσδόκιμο επιβίωσης, και να χρησιμοποιούμε τα βιοτεχνολογικά εμφυτεύματα επαυξήσεως απόδοσης και βελτιώσεως στον εγκέφαλο και στο ανθρώπινο σώμα; Συνιστά αυτό από μόνο του πρόοδο όπως κηρύττουν τα τελευταία χρόνια οι Υπερανθρωπιστές και ο τεχνο-αναγωγισμός;

Είμαστε κοντά, δηλαδή, στον καλύτερό μας Μετάνθρωπο; 

Θα πάμε με τους τεχνο-προοδευτικούς ορθολογιστές ή με τους βιο-συντηρητικούς—όπως διαμορφώνονται τα «στρατόπεδα» στο χώρο αυτό; Πρέπει να υπερκεράσουμε με κάθε τρόπο τους φραγμούς που βάζει η φύση του ανθρώπου, η βιολογική στιβάδα του; 

Ή μήπως υπάρχουν περισσότερες από δύο αποχρώσεις; Τι μας λέει η τραγωδία και τι το «σύνδρομο του Ικάρου»;

Συγγνώμη που ξεφεύγω με τις ορολογίες αλλά στο Τσιπάκι της Γνώσης, όπως μαρτυρά και ο τίτλος, αυτή είναι μία κεντρική θεματική, μια θεματική που αποτελεί ισχυρή τρέχουσα τάση παγκοσμίως· δεν είναι δηλαδή μελλοντολογία η συζήτησή της. 

Αφορά στο παρόν μας. Η θέση αλλά και οι αποφάσεις μας σήμερα για την ανθρώπινη κατάσταση και φύση θα επιφέρουν καθοριστικές για τον πλανήτη αλλαγές. Οι θέσεις και τα κατηγορήματά μας για το τι εστί ανθρώπινη φύση προκαθορίζουν και τις θέσεις μας για τα ηθικο-πολιτικά προτάγματα.

Φυσικά, το μυθιστόρημα δρασκελίζει και επιταχύνει χάρη στην επιστημονική φαντασία. Η μετάβαση δεν κρατά γενεές. Η γνώση είναι πλέον άμεσα διαθέσιμη. Το τσιπάκι δεν είναι παρά μία χρονομηχανή του συγγραφέα προς την ευτοπική δημοκρατική πόλη με όχημα την πραγματωμένη δυνατότητα για δημοκρατική αυτο-κυβέρνηση.

Το Τσιπάκι της Γνώσης συνιστά υπό αυτό το πρίσμα μία αλληγορία. Η γνώση, η κρίση, η αρετή είναι ανθρώπινα, και γι’ αυτό προσβάσιμα απ’ όλους. Η ανθρώπινη δυνατότητα είναι εκεί, αρκεί να πραγματωθεί.

Δεν χρειάζεται η δημιουργία μιας ελίτ αρίστων και πεφωτισμένων. Η ψηφιακή εποχή καθιστά δυνατή τη δημιουργία του δημοκρατικά σκεπτόμενου πολίτη. Σε μία εποχή δηλαδή όπου οι τεχνολογική ταχύτητα τα αλλάζει όλα, οι εν δυνάμει ψηφιακές Πνύκες καταρρίπτουν τον σκεπτικισμό και το αντεπιχείρημα περί μεγάλου αριθμού των πληθυσμών που θα προκαλέσουν μόνο Βαβέλ. 

Φρονώ πως η πραγματική αξία του πονήματος του Βαγγέλη Κάλιοση αρχίζει να μετρά αντίστροφα, αφότου βγούμε όλες και όλοι απ’ αυτήν την αίθουσα. Πρέπει, λοιπόν, πριν εγκλωβιστούμε και πάλι στους μαιάνδρους και τα αδιέξοδα της καθημερινότητας και της πολιτικής μας συμβατικότητας, να στοχαστούμε πάνω στις μεγάλες προκλήσεις που θέτει ένα τέτοιο βιβλίο, που αν και εν μέρει sci-fi, κάθε άλλο παρά έναν άλλο κόσμο περιγράφει.

Στις σελίδες 325-341 βλέπουμε πως πραγματώνεται η ανθρώπινη δυνατότητα για ριζική πολιτική αλλαγή υποσκελίζοντας την κρατούσα εξουσία. Το σύστημα εξουσίας φυλλοροεί μετά από την καθ’ όλα πολιτική πράξη της μαζικής αποχής από το «φύλλο συκής» του καθεστώτος, την κάλπη. Η φαντασία του ανθρώπου δεν έχει αδιέξοδα. Βλέπουμε λοιπόν μία μετάλλαξη του ανθρωπότυπου, στον οποίο τόσο επιμένω. Μηχανεύεται ο πολίτης τρόπους για να εκφράσει την αντίσταση και να δηλώσει την θεσμική ρήξη. Η μεταστροφή στην πλοκή είναι αξιομνημόνευτη νομίζω. Από την εφευρετικότητα και την παντοδυναμία του συστήματος εξουσίας να ελέγχει τον αμήχανο, απελπισμένο, κομφορμιστή πολίτη, περνάμε πλέον στον πολυμήχανο, εφευρετικό, δημιουργικό, αντισυμβατικό, αντικομφορμιστή πολίτη και στην αμήχανη, αιφνιδιασμένη εξουσία. Σοκ και δέος δεν εξαπολύει πλέον η εξουσία αλλά το υφίσταται, υφίσταται σύγχυση λογικής που όλα τα εξηγούσε και όλα τα ήλεγχε.

Είναι αλήθεια πως έχουμε εθιστεί σε μία πραγματικότητα όπου παριστάνουμε τους φιλήσυχους ανθρώπους, κάτι που έγινε συνώνυμο του απαθούς ιδιώτη και ξεχάσαμε να είμαστε φιλόδημοι, φιλόπολεις, να αγαπάμε την πόλη μέσα από τη συμμετοχή μας στη δημόσια σφαίρα.

“Ο χρόνος είναι ένα παιδί που παίζει μετακινώντας πιόνια εδώ κι εκεί” μας λέει ο Ηράκλειτος. Οι βουλές του κόσμου είναι άλλες από τις δικές μας. Δεν περιμένει το σύμπαν πότε θα ξεβολευτούμε για να δράσουμε. Είναι αδιάφορο απέναντι στα ανθρώπινα πράγματα.

«Το ενδιαφέρον για τη res publica, για τα κοινά, σε αντίθεση με τα ἴδια», μας λέει ο Καστοριάδης, «δημιουργεί τον δημόσιο χώρο». Ένας δημόσιος χώρος που φυσικά και ξεθωριάζει, σβήνει, όταν η/ο πολίτης απογοητευτεί, παραιτηθεί και αποσυρθεί στην παθητικότητα, στην ιδιώτευση, γίνει μία/ένας ιδιώτης, ένας idiot.

Παρατηρώ έναν οργασμό στα χρόνια της ελληνικής κρίσης αμεσοδημοκρατικών προσπαθειών εδώ κι εκεί. Για να μην εκφυλιστεί η αμεσοδημοκρατική θεωρία και το πρόταγμά της σε μία ακόμη μόδα, το κατακερματισμένο αυτό πεδίο πρέπει να εφαρμόσει αυτά που κηρύττει και να ενώσει τους νόες που κοινωνούν αυτές τις θέσεις. Είναι μία παραδοξότητα να έχουν αυτές οι προσπάθειες αμεσοδημοκρατικού αντικομματισμού περιχαρακώσεις και να μη συνομιλούν, να μην διαβουλεύονται μεταξύ τους.

Η δημοκρατία δεν είναι παρά μία διηνεκής, ατελεύτητη, διαδικασία. Δεν είναι ένα τέρμα, μία τελείωση. Όσες φορές και να τη θέσουμε ως πρόταγμα, δεν την προφταίνουμε, είναι πάντοτε μπροστά μας. Αν δεν τη δούμε έτσι θα γίνουμε ο μέσος όρος που πιστεύει ότι έχει δημοκρατία.

Το να αποφασίσουμε ότι θέλουμε δημοκρατία και ελευθερία δεν φτάνει. Χρειάζεται και αυτο-περιορισμός και ευθύνη.

Αξίζουν εδώ μερικά παραδείγματα τα οποία και αναφέρω ad nauseam, επανειλημμένως δηλαδή, στις τοποθετήσεις μου:

Ο Viktor Frankl, Αυστριακός ψυχίατρος εβραϊκής καταγωγής, που είχε κρατηθεί και σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, επέμενε πως η ελευθερία δεν είναι η τελευταία λέξη. «Η ελευθερία δεν είναι παρά η μισή αλήθεια. Στην πραγματικότητα, η ελευθερία κινδυνεύει να εκφυλιστεί σε αυθαιρεσία αν δεν τη βιώσουμε με όρους υπευθυνότητας». «Γι’ αυτό προτείνω», λέει ο Frankl, «το Άγαλμα της Ελευθερίας στην Ανατολική Ακτή να συμπληρωθεί από το Άγαλμα της Ευθύνης στη Δυτική Ακτή».

Η ευθύνη και η ελευθερία πρέπει να συνδέονται με μία αδιάρρηκτη σχέση.

Στο ίδιο μήκος κύματος, μας λέει ο Φρόιντ  στο έργο του Η ΔΥΣΦΟΡΙΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ; «Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θέλουν πραγματικά ελευθερία, επειδή η ελευθερία προϋποθέτει ανάληψη ευθύνης, και οι περισσότεροι άνθρωποι τρέμουν την ανάληψη ευθύνης». Την ίδια άποψη συμμερίζεται και ο George Bernard Shaw, στο Άνθρωπος και Υπεράνθρωπος.

Στην Αθηναϊκή Δημοκρατία βέβαια το ήξεραν πολύ καλά αυτό γι’ αυτό και δίπλα στην ελευθερία του Αθηναίου πολίτη είχαν θεσπίσει και τον αυτο-περιορισμό μέσα από θεσμούς, όπως η «γραφή των παρανόμων», και φυσικά το δραματουργικό είδος της τραγωδίας. Της τραγωδίας γιατί είχαν καταλάβει ότι η γνώση κατακτάται πιο ουσιαστικά μέσα από την ενεργητική μάθηση και την αισθητική. Η αυτο-χειραφέτηση και η αυτονομία πρέπει να έχουν σύντροφο και τον αυτο-περιορισμό. Αυτό, όταν θεωρούμε την άμεση δημοκρατία, πολλές φορές το ξεχνάμε.

Άλλωστε το μάθημα που πήραμε από μια μοναδική ιστορικά κατάκτηση όπως η αθηναϊκή δημοκρατία, ποιο είναι; Ότι η δημοκρατία είναι ένα τραγικό πολίτευμα, όπως επισημαίνει και πάλι ο Καστοριάδης. Το κατεξοχήν τραγικό πολίτευμα. Δεν την έσωσε ακόμη και αυτός ο υπέροχος θεσμός της τραγωδίας. Οι προειδοποιήσεις για τα δεινά της ύβρεως που έσπερναν καθ’ όλη τη διάρκεια του 5ου αιώνα, μέσα από τα θέατρα, οι τρεις μεγάλοι τραγικοί ποιητές, δεν έσωσαν την αθηναϊκή δημοκρατία από την ηγεμονία και την υπερέκταση, από την ύβρη και την καθοριστική για τον παγκόσμιο πολιτισμό ήττα στον Πελοποννησιακό πόλεμο.

Η ελεύθερη συμμετοχή όμως στην εξουσία προϋποθέτει και αιδώ και δίκη, αυτοπεριορισμό, ώστε να μην εξοκείλλει σε Βαβέλ δημαγωγών. 

Ο συγγραφέας μέσα από τους ήρωές του καταρρίπτει τα αντεπιχειρήματα του παγιωμένου σκεπτικισμού απέναντι στην άμεση δημοκρατία, έναν σκεπτικισμό που υποθάλπουν βουλευτάδες και πολιτικάντηδες, κομματάρχες, και εξουσιαστές, όπως ο Κυβερνήτης, χρησιμοποιώντας προπαγανδιστικά όχι μόνο το βήμα της Βουλής αλλά και τα αργυρώνητα μέσα μαζικής παραπληροφόρησης.

Ας μην τρέφουμε αυταπάτες, όμως, και νομίζω πως και το Τσιπάκι της Γνώσης μας λέει αυτό ακριβώς: πως δεν φτάνει μόνο η βούληση για περισσότερη δημοκρατία. Χρειάζεται προετοιμασία. Ναι...Θεσμική ρήξη, αλλά η ρήξη χωρίς μετάβαση μέσα από τη συγκρότηση, την παίδευση, και την τριβή ενός δημοκρατικού ανθρωπότυπου, την ενηλικίωση του πολίτη, δεν μπορεί να έχει πρόσφυση στη σημερινή πραγματικότητα. Δεν φτάνει να ομονοούμε σε μία ιδέα γιατί αυτή μπορεί να γίνει idée fixe, εμμονή δηλαδή χωρίς αντίκρισμα. Θέλει πρόταγμα και ανθρώπους να αφιερώσουν ζωές.

Γίνομαι κουραστικός, νομίζω, όταν πολλάκις λέω πως είναι πολύ δύσκολο να εφαρμόσεις το “Υou Have to Practice What you Preach”—Είναι δύσκολο να πράττεις αυτά που κηρύττεις, ιδίως με τη δημοκρατία. Ο Βαγγέλης ο Κάλιοσης, κι αυτό δεν το λέω για να τον κολακέψω, προσπαθεί και να κηρύττει και να πράττει. Η πορεία του τόσο μέσα από τη συγγραφή όσο και από την εκπαίδευση σε εξαιρετικά ευαίσθητους τομείς διάπλασης χαρακτήρων και διαπαιδαγώγησης πολιτών, όπως είναι τα σχολειά μας, αλλά και τα σωφρονιστικά ιδρύματα, απαιτεί πολλές θυσίες και αυθεντικότητα σε ηγεσία και σε αξίες. Θέλει μία γενναιότητα, αλλά και μία γείωσή της στις αδάμαστες πραγματικότητες για να επιτευχθούν πολλοί μικροί στόχοι πριν τις ριζικές αλλαγές και, μάλιστα, απέναντι σε έναν δεινό  αντίπαλο.

Θυμίζω, επί τη ευκαιρία, την κατάληξη που έχουν οι λεγόμενοι whistleblowers, άνθρωποι που αποκάλυψαν πληροφορίες παγκόσμιων σκανδάλων. Ενδεικτικά, μόνο, αναφέρω τα Wikileaks με τα ημερολόγια των πολέμων στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν (Chelsea Manning), το σκάνδαλο της NSA από τον  Snowden, τα Panama Papers. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν κατεστραμμένες ζωές, γιατί, όπως φαίνεται και από το μυθιστόρημα, οι εκλεπτυσμένοι μηχανισμοί του διαπλεκόμενου συστήματος εξουσίας αλλά και η παθητική ανεκτικότητα των κοινωνιών καταβροχθίζουν όχι μόνο αυτούς τους ανθρώπους αλλά και το παράδειγμά τους.

Επισημαίνω, χαρακτηριστικά τις σελίδες 269-280 όπου ο συγγραφέας αναπτύσσει την κινητροδοσία του Πολίτη Β, και μας δίνει περίτεχνα να δούμε το τραγικό παρασκήνιο πίσω από την μεταμόρφωσή του. Στη σελίδα 280 μάλιστα έχουμε και μία  στιγμή, όπου ο πολίτης Β εξομολογείται τα αδιέξοδα της ατομικής δράσης για την αφύπνιση του πολίτη και για τη λογοδοσία των κυβερνώντων, του μοναχικού και συχνά ατελέσφορου αγώνα που είναι η δημοσιογραφική σταυροφορία απέναντι στη διαπλοκή. Μέσα από αυτήν την εξομολόγηση ο συγγραφέας μας παραπέμπει δηλαδή στην τραγικότητα των ανθρώπινων πράξεων, στις απρόθετες συνέπειές τους—άλλα θέλουμε και άλλα πετυχαίνουμε—και στο ανεξέλεγκτο νόημα των πράξεών μας.

Επιτρέψτε μου, ωστόσο, σε αυτήν την εκβολή προς το βιβλίο να μνημονεύσω την κορυφαία, «λογο-τεχνικά», αν θέλετε, στιγμή του βιβλίου, την, όταν δηλαδή ενώ όλοι αδημονούμε για την πολιτική, στροφή του μυθιστορήματος, αυτή μας η εγκαρτέρηση υποκύπτει προς ώρας ενώπιον του έρωτα. Εκεί που μας συνεπαίρνει τελικά ο συγγραφέας ως συγγραφέας είναι στη γλαφυρότατη περιγραφή της ερωτικής ένωσης του Πολίτη Α΄ με το Ξωτικό, την κόρη του Κυβερνήτη. Εξαντλεί εδώ ο Κάλιοσης το λογοτεχνικό του ρεπερτόριο εξεικονίζοντας σε ζωντανό ολόγραμμα τη μυσταγωγία του ερωτικού πάθους. Μία βροντερή κορύφωση ολοκληρώνεται με γαλαντόμο και κοχλάζουσα γλώσσα. Η πιο φλογοβόλα στιγμή της αφήγησης...και δικαίως.

Για τον επίλογο στρέφομαι και πάλι στην ανθρώπινη δημιουργία και αυτο-δημιουργία.

Ένας από τους σημαντικότερους «ποιητές» της εποχής μας που ακούει στο όνομα Bob Dylan, είπε πρόσφατα σ’ ένα ντοκιμαντέρ για τη ζωή του (Rolling Thunder), πως «σκοπός στη ζωή δεν είναι να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας, αλλά να τον δημιουργήσουμε».

Η ευπλαστότητα και συνεπώς η ακαθοριστία της ανθρώπινης φύσης δείχνουν ότι ανωμαλία συνιστούν ο συμβιβασμός, η σύμβαση, και η απάθεια απέναντι σε δυναστικούς θεσμούς, στην έλλειψη της αιδούς και της δίκης, στο βάλτωμα. Ο άνθρωπος αυτο-δημιουργείται, αυτο-νομείται, κυβερνά και κυβερνάται. Αν έφτιαξε τυραννία οφείλει να φτιάξει δημοκρατία, γιατί είναι στη φύση του, είναι στην ανθρώπινη δυνατότητα.

Όπως εύστοχα είχε πει άλλωστε και ο Αβραάμ Λίνκολν, «ο καλύτερος τρόπος για να προβλέψουμε το μέλλον είναι να το δημιουργήσουμε». Οι πολίτες μπορούν και πρέπει να γίνονται συν-γραφείς της ιστορίας του τόπου, όχι αγελαία κεφάλια ψηφοφόρων, «φιλήσυχοι» νοικοκυραίοι, αλλά φιλόδημοι, φιλόπολεις και υψίπολεις, άξιοι δηλαδή μέσα από την ισοπολιτεία.

Το ελληνικό, και όχι μόνο, πολιτικό μυθιστόρημα διψά για τέτοιες προτάσεις όπως του Βαγγέλη Κάλιοση. Η πεζογραφία είναι ένας ακόμη δρόμος που μπορούμε να ακολουθήσουμε για τη διάδοση μιας ιδέας. Η σύγχρονη παιδαγωγική μπορεί συνεπώς να εμπλουτιστεί με μυθιστορήματα σαν κι αυτό και ακόμη περισσότερο με τη δραματοποίησή τους, ώστε να βιώνουμε την ανθρώπινη δυνατότητα για δημοκρατική ρήξη. Κάλλιστα θα μπορούσαμε να δούμε ένα τέτοιο έργο να ζωντανεύει μπροστά μας για να περάσει καλύτερα τα μηνύματά του.

...Βαγγέλη Κάλιοση... ΝΑΙ, λοιπόν.

Αξίζει να διαβάζουμε και όχι απλώς να διαβάσουμε το βιβλίο σου καθώς η αξία του θα είναι προστιθέμενη με το πέρας του χρόνου  και τη μετάβαση σε άλλους καιρούς, για τους οποίους τόσο νοιάζεσαι.

Σε ευχαριστούμε λοιπόν για το δώρο σου

Κι εγώ με τη σειρά μου

Σας ευχαριστώ πολύ που με ακούσατε.

 * Ο Γιώργης Χαγιάς είναι διεθνολόγος, αγρότης και συνδημιουργός της αυτο-οργανωμένης συλλογικότητας "Ευθύνη"

ΤΟ "ΕΔΩ ΚΑΙ ΤΩΡΑ" ΣΕ "ΤΩΡΑ Ή ΠΟΤΕ"

[Το κείμενο της ομιλίας της Σοφίας Σακαρέλη* στην παρουσίαση του βιβλίου "Το Τσιπάκι της Γνώσης" στο Μουσείο Εθνικής Αντίστασης στην Ηλιούπολη στις 25/8/2019]

Το «Τσιπάκι της Γνώσης» είναι ένα  μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας ή μήπως ένα πολιτικό μυθιστόρημα που στην κινηματογραφική του εκδοχή θα μπορούσε να ανήκει στην κατηγορία του πολιτικού θρίλερ;

Η αφήγηση ρέει με τρόπο συναρπαστικό καθώς αποκαλύπτει προσωπικές λεπτομέρειες της ζωής των ηρώων  και γεγονότα με ανατροπές που εκπλήσσουν θετικά ή αρνητικά τον αναγνώστη.

Οι περιγραφές των γεγονότων είναι τόσο δυναμικές σαν ζωντανές εικόνες που εκτυλίσσονται μπροστά στα μάτια σου.

Το χωροχρονικό πλαίσιο του βιβλίου, αφορά στο πρώτο τέταρτο του 21^ου αιώνα, και στις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες αυτής της  ιστορικής χρονικής στιγμής.

Πιο συγκεκριμένα η ιστορία των ηρώων  εκτυλίσσεται σε μια Πόλη με βαρύ παρελθόν και φαύλο παρόν, δηλαδή σε ένα παρόν που δεν απέχει πολύ από το σήμερα … Βασικοί πρωταγωνιστές της μυθιστορηματικής δράσης είναι  ο Κυβερνήτης της Πόλης, ως  εκλεγμένος ηγέτης με δημοκρατικές εκλογές, το Ξωτικό ως  σύμβολο της θηλυκότητας, αντιπροσωπεύει την ομορφιά, τον έρωτα και την καλοσύνη, ο Πολίτης Α, ο Πολίτης Β, ο Επιστήμονας, οι Ουρανιστές και οι Ενθρονιστές…και τέλος ο  Ερωτας ως η κινητήρια δύναμη που θα ωθήσει τον Πολίτη Α  να διεισδύσει στον εσωτερικό του κόσμο κάνοντας μέτοχο αυτής της μυστηριακής εμπειρίας και τον αναγνώστη.

Αυτή η τυχαία και αναπόδραστη ερωτική συνάντηση δύο ανθρώπων του Πολίτη Α και του Ξωτικού αποτελεί και τον αφηγηματικό μίτο για την εξέλιξη της δράσης!!!

Θα σας περιγράψω  με λίγα λόγια  την δική μου προσωπική εμπειρία ως αναγνώστριας, την περιπέτεια του νου και της καρδιάς ,  την ανάδυση των σκέψεων, των  συναισθημάτων και των ερωτημάτων που μου γεννήθηκαν!!!

Σαν αναγνώστρια λοιπόν πρωταρχικά μου κίνησε την περιέργεια η αινιγματική λέξη «τσιπάκι»….στον τίτλο του βιβλίου. Ήδη στις μέρες μας έχει διαδοθεί η ιδέα της μελλοντικής εφαρμογής αυτής της σύγχρονης τεχνολογίας…στην πιο εφιαλτική εκδοχή της ,  ώστε  να αποθηκεύονται  χρήσιμες πληροφορίες  σε εμφυτευμένα τσιπάκια, για εκείνους που ασκούν τον κοινωνικό έλεγχο …  με υποκείμενα πραγματικούς ανθρώπους που οικειοθελώς θα δέχονται την εμφύτευσή τους.Σαν εθελοντικά μέλη ενός κοινωνικού πειράματος!!!

Διέκρινα την πικρή ειρωνεία του συγγραφέα!!! Και μια φωτεινή σκέψη σαν αστραπή, διέσχισε το μυαλό μου !!! Αυτό το «τσιπάκι της γνώσης» του τίτλου… του βιβλίου…που μέσα του εμπεριέχει την καθολική Γνώση είναι  … είναι το αντίδοτο, στην πλήρη επικράτηση του ολοκληρωτικού κοινωνικού ελέγχου, που ο συγγραφέας αποτυπώνει στο βιβλίο του μέσα από τον συμβολισμό ενός εφιαλτικού Πανοπτικού, ενός άρτια τεχνολογικά εξοπλισμένου Πύργου παρακολούθησης της ιδιωτικής και κοινωνικής ζωής των πολιτών!!!  Ο συγγραφέας μας καλεί να ταυτιστούμε με τον Παρατηρητή – Πολίτη Α και σε σχέση με τον παρατηρούμενο,  να δούμε τη μεγάλη εικόνα !!! 

Λέει ο Κυβερνήτης από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου:

Σελ.75 (Κυβερνήτης)  «…στη δημοκρατία μας,…,η νομιμότητα είναι η αρχή και το τέλος της»

(Σελ. 71) «…Η δημοκρατία για να επιβιώσει χρειάζεται πιστούς υπηρέτες, και για να μεγαλουργήσει στιβαρούς αρχηγούς. Δεν μπορείς να φανταστείς, παιδί μου, πόσοι και πόσο επικίνδυνοι είναι οι εχθροί της!»

Και μου αναδύθηκε αυθόρμητα το ερώτημα:  Από ποιόν κινδυνεύει η Δημοκρατία τους/μας…κι από ποιους κινδύνους θέλουν όλες οι πολιτικές εξουσίες να μας προστατεύουν;

Αφού ξεπέρασα τον πανικό της ιδέας ότι σε αυτή την Πόλη το πολίτευμα είναι δημοκρατικό με νόμιμα εκλεγμένους άρχοντες από τον λαό!!!

Μελετώντας το  με αγωνία ομολογώ, στη συνέχεια … άρχισα να συνειδητοποιώ ότι από σελίδα  σε σελίδα ο συγγραφέας παρέχει με μυθοπλαστική  δεινότητα και φιλοσοφικούς συμβολισμούς  τα εργαλεία  της ερμηνείας της εμπειρίας  του Εαυτού, ως φορέα της μιας και μοναδικής ευκαιρίας του να επιδράσει στο παρόν, μέσα στα πεπερασμένα βιολογικά του όρια !!!

Την Αυτεπίγνωση, ως πρωταρχική προϋπόθεση για την ανάληψη της ατομικής του ευθύνης, ως πολιτικού και κοινωνικού όντος!!!

Λέει ο Πολίτης Β (σελ. 191) : «Η Ιστορία μια ευκαιρία σου δίνει, κι αν δεν την εκμεταλλευτείς στην ώρα της…είναι από δύσκολο έως ακατόρθωτο να ξαναευθυγραμμιστείς μαζί της»

Ο συγγραφέας μού έδινε την αίσθηση ότι ο ιστορικός χρόνος είναι μια αέναη επανάληψη ενός παρόντος που  η εκάστοτε πολιτική εξουσία  μεταμφιέζει  σε ένα «μελλοντικό  χρόνο» με προσδοκώμενα οράματα που συνεχώς διαψεύδονται!!!

Και  ότι οι ζωές των ανθρώπων… που ως ατομικές οντότητες ενσάρκωσαν αυτά τα οράματα θα χάνονται και οι ιδέες τους θα εξανεμίζονται … βιώνοντας την απογοήτευση, την πικρία και την ματαίωση της ελπίδας τους για μια καλύτερη ανθρώπινη ζωή!!!  Κι ύστερα θα έρχεται η επίσημη Ιστορία να καταγράψει, να αναλύσει,  τα ιστορικά λάθη, μια ακόμα χαμένη ευκαιρία ενός οριστικού παρελθόντος; …σαν μια σύνοψη της μάταιης πάλης του ανθρώπου …να απαλλάξει την ζωή του από εκείνα  που τον καταδυναστεύουν κι από εκείνους που  την εξουσιάζουν !!!

Και ποιοι είναι αυτοί που εξουσιάζουν τη ζωή του; Εκτός από την Φόβο και την Ελπίδα!!!

Είναι αυτοί που τους εξουσιοδοτούμε να μας απαλλάξουν από τον πρώτο …τροφοδοτώντας τα όνειρά μας με το δεύτερο;!!! Αυτοί που τους παραχωρούμε το δικαίωμα να τα διαχειρίζονται, νομιμοποιώντας την εξουσία τους με την ψήφο μας;!!! 

Οπότε δικαιωματικά κι ο Κυβερνήτης κομπάζει με την αίσθηση του μεγαλείου του υψίστου καθήκοντός του :

Σελ.73 (Κυβερνήτης) « Οι φτερούγες μου έχουν χώρο για όλους όσοι σέβονται το ψωμί που τους δίνω και με την ψήφο τους μου δίνουν τη δύναμη για να τους προστρέχω…»

Σελ. 129 (Κυβερνήτης) «σας παρέχουμε χιλιάδες δικαιώματα με ελάχιστες υποχρεώσεις»  «Είμαστε το δίχτυ ασφαλείας σας…»

Για να έρθει σαν κεραυνός εν αθρία η φωνή του Ξωτικού ( ή η φωνή της βαθιά θαμμένης του συνείδησης) που του απαντά χωρίς περιστροφές : « Η δημοκρατία σας..είναι μια διεφθαρμένη ολιγαρχία. …Νόμος σας είναι η υποταγή μας…και το δίχτυ σας υπάρχει μόνο για να ψαρεύει τα όνειρά μας»

Τραγική όμως είναι και η μοίρα του Κυβερνήτη-πολιτικού ηγέτη, που θεωρεί ότι δικαιωματικά διαχειρίζεται την εξουσία που του παρέχει το ολιγαρχικό δημοκρατικό πολίτευμα,  για να ζει στη δική του «ψευδαίσθηση της πραγματικότητας» βιώνοντας την απόλυτη αποξένωση του από την κοινωνία.  Όλη του η ζωή χαρακτηρίζεται από συγκρούσεις πότε εσωτερικές πότε με τους ανθρώπους γύρω του, πότε με την ευρύτερη πολιτική διαμάχη διεκδίκησης της παραμονής του στην εξουσία. Ζει δυναμικά, ωφελιμιστικά, πολλές φορές προάγει το ιδιωτικό του «συμφέρον» σε σχέση με το δημόσιο «συμφέρον», καταπατά τις θεμελιώδεις αρχές του. Σαν θεσμοθετημένη οντότητα δεν έχει τη δυνατότητα να αφουγκραστεί τα αληθινά συναισθήματά του που θα τον αφύπνιζαν και θα τον ωθούσαν να αλλάξει τον τρόπο σκέψης και τον  τρόπο ζωής του και στο τέλος … αυτό το αφήνω να το ανακαλύψετε!!!

Ο συγγραφέας βάζει τον καθένα μας άλλοτε στη θέση του εξουσιαστή άλλοτε  στη θέση του εξουσιαζόμενου, σε ένα μπρα ντε φερ με την ίδια την ύπαρξή μας !!! Για να ανοίξεις αυτό το τσιπάκι της Γνώσης πρέπει να βγεις νικητής από αυτή τη διαμάχη με τον ίδιο σου τον εαυτό!!! Ο αντίπαλος εαυτός έχει τόσα επιχειρήματα …και ιστορικά παραδείγματα για να σε καθησυχάσει !!! Τόσες μικρές ανθρώπινες ιστορίες, για χαμένους αγώνες, για αναγκαστικούς συμβιβασμούς,για ανεκπλήρωτους έρωτες!!!

Ο συγγραφέας σε συντροφεύει σε όλο το ταξίδι της ανακάλυψης της δικής σου αλήθειας…δεν σε αφήνει μόνο σου ούτε στιγμή, στέκεται δίπλα σου, σε παρηγορεί, σου κρατάει το χέρι και σου δίνει το νήμα της δικής του περιπέτειας στους λαβύρινθους των σκέψεων και του νου του …για να ξαναβγείς από τον αυτόν, να μη χαθείς αλλά να πάς μέχρι εκεί που εσύ θέλεις … να φτάσεις!!!

Τελικά, αναρωτήθηκα, τι είναι  το «τσιπάκι της γνώσης»; ένας κώδικας ερμηνείας  των ατομικών εμπειριών μιας ζωής που δεν την επιλέξαμε, ή μιας κοινωνίας που κατασκευάστηκε ερήμην μας;

Πώς μπορώ να γίνω κι εγώ κοινωνός αυτής της γνώσης που εμπεριέχει, το «τσιπάκι»; Με ποια προϋπόθεση και με ποια εργαλεία;

Και τι ρόλο παίζει ο Έρωτας σε αυτό; Ο έρωτας είναι η αίσθηση της πληρότητας που σε συνδέει με μια κοσμική ενέργεια σου, σου απαντάει μια φωνή … μέσα σου, είναι η φωνή … του συγγραφέα  που σε παροτρύνει να απαντήσεις εσύ ως αναγνώστης στα ερωτήματα που  θέτεις εσύ στον εαυτό σου!!!

Λέει ο Πολίτης Β (σελ.188):  «Τα λάθη είναι πάντα των ανθρώπων, που είτε αφήνουν –τον έρωτα- να περάσει από δίπλα τους αψηφώντας τον είτε τον διαψεύδουν οικτρά σκοτώνοντάς τον». Και πιο κάτω (σελ. 256) «Ο έρωτάς … επέχει θέση αλήθειας στη συνείδησή …, … σκοπός είναι να εξαλείψουμε την ασχήμια σελ. 257 (Πολίτης Β) Και αυτός ο έρωτας είναι …. έρωτας για έναν καθολικό σκοπό  …» 

Και ξανά αναδύεται αυθόρμητα ένα πιο δυνατό ερώτημα: και ποιο θα ήταν το ανατρεπτικό αποτέλεσμα αν όλο και περισσότεροι κατακτούσαν την γνώση που εμπεριέχει το  «τσιπακι γνώσης»;

Ο Επιστήμονας αναρωτιέται …Σελ. 99 «αν ο κόσμος διέθετε καθολικά μια τέτοιας ποιότητας γνώση, πιστεύεις ότι …θα ήταν καλύτερος; Θα έπαυε να έχει αυταπάτες;»

Και πιο κάτω εκφράζει τον θαυμασμό του για τους Ουρανιστές :

(σελ. 208) :«Έχω γυρίσει σχεδόν όλο τον κόσμο και…δεν συνάντησα κάτι ανάλογο» «Συνδυάζετε την ατομικότητα με τη συλλογικότητα…την ζωντανή επικοινωνία με την προηγμένη διαδικτυακή επαφή, τις ιδιωτικές συζητήσες, με την πολιτική, …τη μυστικότητα με τη συνεχή εξάπλωση, τις μικρές προσδοκίες με το μεγάλο όραμα»

Και σκέφτομαι εδώ τι μας προτείνει ο συγγραφέας;  Μήπως …να αντιστρέψουμε το «εδώ και τώρα» σε «τώρα ή ποτέ»,  μέσα από καθημερινές μικρές ανατροπές μέχρι να κατακτήσουμε την καθολική Γνώση που εμπεριέχεται στο τσιπάκι ….

Και σε τι άλλο στοχεύει  ο συγγραφέας με την επινόηση των Ουρανιστών, που τους περιγράφει με τα λόγια του Επιστήμονα,  (σελ.208)  «σαν μια παράξενη κοινωνικοπολιτική κάψουλα προερχόμενη από έναν άλλο ιδανικό κόσμο» παρά στο να μας  εμπνεύσει ερωτήματα που η διερεύνησή τους, να αποβλέπει στο να εξακριβώσει αν ένα πράγμα είναι γνήσιο ή πραγματικό!!!

Και σε τι άλλο, παρά να υποβάλλουμε στη βάσανο της λυδίας λίθου όλες τις «προκατασκευασμένες»  και αφομοιωμένες  μας γνώσεις….!!!

Και ποια εν δυνάμει επίδραση θα μπορούσε να έχει αυτή η γνώση που εμπεριέχεται στο τσιπάκι; Στον κάθε πολίτη χωριστά και στο σύνολο μιας κοινωνίας πολιτών;

Στο σημείο αυτό θα τελειώσω με τα λόγια του ίδιου του συγγραφέα στη συνέντευξη που παραχώρησε στο περιοδικό Natura στις 17/7/2019:

« Η καθολική γνώση που θα εξασφάλιζε το τσιπάκι θα έδινε την πρωτόγνωρη δυνατότητα στον άνθρωπο να βλέπει όλη την εικόνα του κόσμου ή τουλάχιστον αυτή που θα του επέτρεπε η μέχρι εκείνη τη στιγμή κεκτημένη γνώση –…οπότε τα περιθώρια να πλανηθεί ή να εξαπατήσει, να υπονομευθεί ή να υπονομεύσει, να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης ή να εκμεταλλευτεί, …θα ήταν εξαιρετικά  περιορισμένα έως ανύπαρκτα, γιατί την ίδια ακριβώς εικόνα θα είχαν και όλοι οι άλλοι γύρω του»

«Σκεφτείτε έναν κόσμο, όπου όλα θα γίνονται από έρωτα»!!!

Εύχομαι καλή ανάγνωση σε όλους και σε όλες που θα τολμήσουν αυτό το εσωτερικό ταξίδι !!!

*Η Σοφία Σακαρέλη είναι Πολιτική και Κοινωνική Επιστήμων

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΧΑΡΙΤΙΝΗΣ ΞΥΔΗ* ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "Ο ΑΣΣΟΣ"

Τεύχος τριμήνου  Απριλίου - Ιουνίου 2019

Το Τσιπάκι της Γνώσης, Βαγγέλης Κάλιοσης
Κάκτος Εκδόσεις
«Η δημοκρατία, πράγματι, είναι εκρηκτική από μόνη της. Στις πραγματικές της διαστάσεις συνιστά μια τεράστια εστία εκρήξεων χαράς, έμπνευσης και δημιουργίας που πυροδοτούνται αενάως από την συμμετοχή, την ευθύνη και το αυτεξούσιο. Αν ο ανθρώπινος πολιτισμός την είχε υιοθετήσει από τα πρώτα του βήματα και την είχε διατηρήσει σε όλα τα στάδια της εξέλιξής του, ο βαθμός ωριμότητάς του δεν θα είχε καμία σχέση με τον σημερινό και τα επιτεύγματά του θα είχαν υπερβεί κατά πολύ την υφιστάμενη φαντασία μας».
Σε αυτά τα λόγια, ενός εκ των δύο βασικών ηρώων του βιβλίου, συνοψίζεται, κατά την γνώμη μου, ο κύριος νοηματικός άξονας του μυθιστορήματος «Το τσιπάκι της γνώσης», του καλού φίλου, συναγωνιστή, από τα παλιά, συγγραφέα, Βαγγέλη Κάλιοση, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κάκτος. «Το τσιπάκι της γνώσης», είναι ένα ιδιαίτερο μυθιστόρημα, ένα εξόχως καλογραμμένο "εγκόλπιο", στο οποίο πυκνώνεται, πραγματικά, η γνώση που θα έπρεπε να είχαμε, ή, να έχουμε, ως οδηγό, σε κάθε τι.
Η ροή του είναι εκπληκτική και το διαβάζεις, κυριολεκτικά, απνευστί. Αφετέρου, είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι η αφήγηση και το περιεχόμενο έχουν υπόβαθρο ερευνητικό, σε πολλά πεδία του κοινωνικοπολιτικού, ιστορικού αλλά και προσωπικού/συναισθηματικού «πλέγματος» και αυτό είναι το θαυμαστό! Όλα τα παραπάνω, δένονται με τρόπο αριστοτεχνικό από τον συγγραφέα: η πολιτική, τα αισθήματα, η δράση, τα συστήματα, η κοινωνία, οι σχέσεις των ανθρώπων, η αλλοτρίωση, η μέθη του έρωτα, η ζεστασιά, και χιλιάδες άλλα, γι’ αυτό και η έντονη αναζοπύρωση του ενδιαφέροντος του αναγνώστη, προκύπτει εκ νέου, σε κάθε επόμενη σελίδα.
Παρουσιάζονται, με υψηλή τέχνη, καινούριες, «εκκεντρικές και ανατρεπτικές» ιδέες και απόψεις, σε σχέση με όλα τα προαναφερθέντα, με φόντο τα στοιχεία ενός πολυδιάστατου μελλοντικού τοπίου.
Ίντριγκες, σασπένς, εξουσιαστικές τάσεις των πολιτικών, στον αντίποδα ενός κορυφαίου και απόλυτου έρωτα, χαμένα πρόσωπα, διαφθορά, αμαρτίες, απαγωγές, αγώνες, απεργίες, διαδηλώσεις, βόμβες, βία, εκρήξεις, τρομοκρατία, συγκρούσεις, ιδιότυπες υπαρξιακές αγωνίες, η αγάπη, τέλος, που υπερίπταται, είναι με τέτοιο τρόπο σμιλεμένα, έτσι σκηνοθετημένα, που έχεις την εντύπωση ότι τα παρακολουθείς σε φιλμ της μεγάλης οθόνης.
«Το τσιπάκι της γνώσης», δεν είναι ένα βιβλίο διδακτικό. Θα έλεγα, ακόμα, ότι δεν αποσκοπεί σε πολιτικές αναλύσεις. Άλλωστε, αρκείται σε σποραδικά σχόλια, ή έμμεσες συνδηλώσεις, προκειμένου να περάσει τα πολιτικά του μηνύματα, με την αρχική σημασία του όρου «πολιτικός».
Επίσης, με την συμβολή αυτής της «ρυθμικής» και εναλλασσόμενης αφήγησης -την οποία, αξιολογώ ως σπουδαίο και ευφυέστατο λογοτεχνικό εύρημα του συγγραφέα-, το ενδιαφέρον του αναγνώστη κρατείται διαρκώς πάνω από το αναμενόμενο ύψος, για βιβλίο 420 σελίδων, πράγμα εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι ακατόρθωτο. Με άλλα λόγια, η μεταφορά του αναγνώστη, από κεφάλαιο σε κεφάλαιο, σε διαφορετικά περιβάλλοντα, συνθήκες, ατμόσφαιρες, περιοχές, δωμάτια, σπίτια, τόπους, χώρες και ηπείρους, είναι ένα ακόμα από τα μεγάλα αβαντάζ του βιβλίου, το οποίο αποδίδεται με ένα ευέλικτο πάθος και ορμή, καθ’ όλη τη διάρκεια της αναγνωστικής εμπειρίας.
Μέχρι που φτάνουμε στην παραλίγο επίτευξη μιας πολυσήμαντης ουτοπίας. Και λέγω παραλίγο, χωρίς καμία πικρία, στεναχώρια, βάρος ή ελάχιστη απογοήτευση, γιατί ακριβώς αυτό το "παραλίγο" είναι που σε κάνει περισσότερο αισιόδοξο, εύελπι, και σε πλημμυρίζει με μια αναπάντεχη, άγρια χαρά. Είναι ο τρόπος που σε δικαιώνει, άλλως, που σε απαλλάσσει από την ματαίωση της ουτοπίας, εν τέλει.
Η σημειολογία της σημασίας της «γνώσης», διευρύνεται βαθμιαία στον αφηγηματικό πυρήνα, συμπαραλλήλως με τις ιστορίες καθημερινότητας, ή, τις καθημερινές ιστορίες των μέσων, απλών, ανθρώπων. Κάθε στιγμή, υπογραμμίζεται καθαρά η δύναμη της ζωής, της δίψας γι’ αυτή, όπως και η υπερδύναμη της αγάπης. Αγάπη και ζωή. Ζωή και αγάπη. Αγάπη για την ζωή, που επιστρέφεται πάντοτε στους αληθινούς αγωνιστές ως καλύτερη ζωή. Όσο το βιβλίο προχωρεί, διαρκώς προκρίνεται και προτάσσεται η δυναμική αυτή, που δίνει λύσεις στα αδιέξοδα, που σε βγάζει από τα φαύλα, που σε μεταμορφώνει, που σε αξιώνει.
Ο έρωτας διαχέεται μέσα από τις λεπτές πτυχώσεις των σελίδων, καλοκαιρινό φως από τις γρίλιες, και φωτίζει, σαν σε αχνό όνειρο, τον χώρο, τον χρόνο και τα πρόσωπα, επιβραδύνοντας για χάρη τους, τις στιγμές, διαστέλλοντας τις επιθυμίες, διαστέλλοντας και τον χρόνο. Εντός του, τα ερωτευμένα πρόσωπα, βρίσκουν τον εαυτό τους, την καταγωγή και την πατρίδα τους, την ηρεμία, την ευδαιμονία, την ταύτιση αλλά και την κάθαρση.
«Το τσιπάκι της γνώσης» υποδεικνύει, τρόπον τινά, πως με τον έρωτα και την γνώση, εμείς οι ίδιοι, δημιουργούμε τα υλικά του βίου μας και διαμορφώνουμε το υποσυνείδητό μας, με τέτοιο τρόπο, ώστε να διανοίγονται νέοι ορίζοντες και πεδία δράσης στο συνειδητό. Οι άνθρωποι διαφωτίζονται, το μήνυμα παίρνει σάρκα και οστά μέσω του λυτρωτικού έρωτα και της απελευθερωτικής γνώσης. Δεν είναι ότι το βιβλίο δίνει ακριβώς απαντήσεις, είναι που θέτει εκείνα τα σημαντικά και καίρια ερωτήματα, τα οποία μας κάνουν να επιστρέφουμε ξανά και ξανά στις σελίδες του, για να βρούμε τον αληθινό μας εαυτό, το αληθινό μας πρόσωπο, να επικεντρώσουμε στην ουσιαστική ζωή.
Κλείνοντας αυτό το σύντομο σημείωμα για το βιβλίο «Το τσιπάκι της γνώσης» -και λέγω σύντομο γιατί θα μπορούσα να γράφω σελίδες επί σελίδων, αναλύοντας κάθε δική του-, θα επιθυμούσα να τονίσω και κάτι σχετικά με τον συγγραφέα, ο οποίος δείχνει να αγωνιά για την αποκατάσταση της ουσιαστικής, και όχι θεωρητικής, ή, κατ’ επίφασιν, δημοκρατίας στη χώρα μας, αγωνίζεται γι’ αυτό, όπως και για την επιστροφή του ανθρώπου στη φυσική διάσταση της ύπαρξής του, μέσα από την διαδικασία ανάκτησης της πνευματικής και διανοητικής του ταυτότητας, ενταγμένη στο ευρύτερο πλαίσιο της αναζήτησης μιας παγκόσμιας αλήθειας.
«Το τσιπάκι της γνώσης», είναι ένα βιβλίο, που πρέπει να έχουμε όλοι στη βιβλιοθήκη μας, και αυτό το λέγω ανεπιφύλακτα, με το χέρι στην καρδιά. Εύχομαι ολόψυχα να κερδίσει τις καρδιές των αναγνωστών, να φτάσει πολύ μακριά, και να λάβει τη θέση που του αξίζει!

* Η Χαριτίνη Ξύδη είναι ποιήτρια, πεζογράφος και μουσικός παραγωγός

ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟΥ ΑΣΣΟΥ: ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΑΣΣΙΩΤΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ

Τεύχος τριμήνου Ιανουαρίου - Μαρτίου 2019

ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ "ΤΟ ΤΣΙΠΑΚΙ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ" ΔΕΛΤΊΟ ΤΥΠΟΥ

                                                   

               Μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κάκτος το νέο μυθιστόρημα του Βαγγέλη Κάλιοση με τίτλο Το Τσιπάκι της Γνώσης. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα πολιτικής, επιστημονικής και ερωτικής φαντασίας που θα σας εκπλήξει. Το σίγουρο είναι ότι δεν μοιάζει με τίποτα από ό, τι έχετε διαβάσει.  Τα περισσότερα μυθιστορήματα έχουν στραμμένο το βλέμμα στο παρελθόν. Το Τσιπάκι της Γνώσης ατενίζει το μέλλον με μια αισιοδοξία που πηγάζει από την ικανότητα κάθε ανθρώπου να σκέφτεται, να ερωτεύεται - με την πιο ευρεία έννοια που μπορεί να προσδώσει κανείς στον όρο - και να αποφασίζει  για όλους  τους άλλους γύρω του με το ίδιο αίσθημα ευθύνης που αποφασίζει για τον εαυτό του. Έχει την πλοκή ενός αστυνομικού μυθιστορήματος, την στόχευση ενός πολιτικού, την πρωτοτυπία της επιστημονικής φαντασίας, τον έρωτα ως αντίδοτο στα ερωτικά μυθιστορήματα και μία έκβαση που είναι δύσκολο να τη μαντέψει κανείς πριν φτάσει στο προτελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου.

                              ΑΠΟ ΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Η ιστορία μας εκτυλίσσεται κατά το πρώτο τέταρτο του 21^ου αιώνα σε μια Πόλη με βαρύ παρελθόν αλλά ελαφρύ και φαύλο παρόν. Τι θα συμβεί σ’ αυτή την Πόλη, όταν ο Πολίτης Α ερωτευτεί κεραυνοβόλα και αμοιβαία την κόρη του Κυβερνήτη της; Πώς θα επηρεαστεί η μοίρα της από την απόφαση του Πολίτη Β, πρώην διάσημου σκανδαλοθήρα δημοσιογράφου, να επιστρέψει μετά από ένα διάστημα εθελούσιας απουσίας, υιοθετώντας ένα εντελώς νέο μοτίβο δημόσιας δράσης; Πού θα οδηγηθεί εν τέλει, όταν το Τσιπάκι της Γνώσης γίνει κτήμα μιας μεγάλης μερίδας Πολιτών;

Είναι η καθολική γνώση ικανή να αλλάξει μια Πόλη, ίσως και τον κόσμο ολόκληρο; Ή μήπως η άγνοια είναι πιο βολική; Είναι ο έρωτας μια μεταμορφωτική δύναμη ή είναι μια πλάνη και αυτός; Είναι η εξουσία αναγκαίο κακό ή μπορεί να υπάρξει κοινωνία και χωρίς εξουσία; Είναι η δημοκρατία μια ουτοπία ή είναι σε θέση οι Πολίτες να την κυοφορήσουν στους κόλπους της νεωτερικής της δυστοπίας; 

Έχουν άραγε οι ήρωές μας τις απαντήσεις σε όλες αυτές τις ερωτήσεις; Ποτέ δεν θα το μάθετε, αγαπητοί πιθανοί μου αναγνώστες, εάν δεν μπείτε στον κόπο να διαβάσετε την ιστορία τους όπως σας την αφηγούμαι εγώ, ένας Πολίτης αυτής της Πόλης εν έτει 2100…

                                  

                                            ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

                          

                 Ο Βαγγέλης Κάλιοσης είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Γεννήθηκε στη Γερμανία το Μάρτη του 1968, μεγάλωσε στην Πρέβεζα και ζει στην Αθήνα. Σπούδασε Ιστορία στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο και έκανε μεταπτυχιακό με θέμα την Εκπαιδευτική Ηγεσία και Διοίκηση στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας. Εργάζεται ως φιλόλογος στη δημόσια δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Από το 2014 έχει διατελέσει διευθυντής του Δημόσιου Ινστιτούτου Επαγγελματικής Κατάρτισης των Φυλακών Κορυδαλλού, του Δ.ΙΕΚ Αχαρνών και του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Μεγάρων.

            Η ενασχόλησή του με τη λογοτεχνία ξεκινάει με την πρωτόλεια ποιητική συλλογή «Ακροβασίες», που δημοσιεύτηκε από τις Εκδόσεις Έψιλον το 1991. Το 1997 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Καστανιώτη η συλλογή διηγημάτων του «Όμηρος Εταίρας». Ακολούθησε το 2006 από τον ίδιο οίκο το μυθιστόρημά του «Και τώρα τι θα γίνουμε χωρίς τρομοκράτες», το οποίο απέσπασε πολύ θετικές κριτικές. Το 2011 εκδόθηκε το πολιτικό του δοκίμιο «Η Κρίση του Κοινοβουλευτισμού και το Αίτημα της Άμεσης Δημοκρατίας» από τις Εκδόσεις Χρ. Δαρδανός. Η ποιητική του σύνθεση «Συνάντηση με τον Γιάννη Ρίτσο υπό τη Σονάτα του Σεληνόφωτος» είναι αναρτημένη από το Μάρτιο του 2015 στην Επίσημη Ιστοσελίδα για τον μεγάλο ποιητή. Έχει συγγράψει επίσης πολλά σχολικά βοηθήματα πάνω στα διδακτικά αντικείμενα της Ιστορίας και της Φιλοσοφίας, τα οποία έχουν κυκλοφορήσει από τις Εκδόσεις Χρ. Δαρδανός και Πατάκη. Το 2009 πραγματοποίησε την προσαρμογή στην ελληνική έκδοση του βιβλίου «Εγχειρίδιο Γενικής Παιδείας» των Jean-Francois Braunstein & Bernard Phan για λογαριασμό των Εκδόσεων Πατάκη, ενώ το 2012 πήρε μέρος στη συγγραφή λημμάτων του μεγάλου «Λεξικού της Νέας Ελληνικής Γλώσσας» των ίδιων Εκδόσεων.

            Ευχαριστούμε πολύ για το χρόνο σας!

         Βαγγέλης Κάλιοσης και Εκδόσεις Κάκτος

Βαγγέλης Κάλιοσης

Τηλ.: 6934670613

Mail: ekaliosis@yahoo.gr

Facebook: https://www.facebook.com/ekaliosis

Εκδόσεις Κάκτος

Πανεπιστημίου 46, Αθήνα 10678

Τηλ.: 2103840524, 2103840458

Fax: 2103003098

Mail: info@kaktos.gr

Site: www.kaktos.gr

         

     Το Τσιπάκι της Γνώσης

Συγγραφέας:             Βαγγέλης Κάλιοσης 

Εκδόσεις:                  Κάκτος

Σειρά:                        Ελληνική λογοτεχνί

Πρώτη έκδοση:        Φεβρουάριος 2019

ISBN (13-ψήφιος):  978-960-382-366-7
Αρ. Σελίδων:           424
Σχήμα:                     14x21 cm
Βάρος (Kgr):           0,410
Βιβλιοδεσία:            Μαλακό εξώφυλλο
Τιμή:                        16 € +ΦΠΑ