[Το
κείμενο της ομιλίας του Κωστή Γωγιού* στην παρουσίαση του βιβλίου "Το
Τσιπάκι της Γνώσης" στο Polis Art Cafe στις 08/12/2019]
Όταν κάποια στιγμή, μέσω του BoemRadio, πήρα στα χέρια μου
το βιβλίο του Βαγγέλη Κάλιοση «Το τσιπάκι της Γνώσης», δεν ήξερα τι να
περιμένω. Το εξώφυλλο αινιγματικό με στίχους, κώδικες υπολογιστών, λέξεις όπως
«ουρανιστές» και «ενθρονιστές», φράσεις στα αγγλικά και τα ελληνικά. Τα λόγια
του συγγραφέα ακόμα πιο αινιγματικά, να αναφέρουν ότι πρόκειται για ένα
μυθιστόρημα πολιτικής, επιστημονικής και ερωτικής φαντασίας.
Η υπόθεση του βιβλίου είμαι
σίγουρος ότι θα αναφερθεί αρκετές φορές σήμερα, οπότε θα προσπαθήσω να μην σας
κουράσω με μακροσκελείς αναφορές. Φαντάζομαι βέβαια ότι ποτέ κανένας ομιλητής
δεν ξεκίνησε με τη φράση «θα σας κουράσω απόψε», αλλά αυτό είναι ένα άλλο θέμα.
Ο Πολίτης Α ερωτεύεται την κόρη του Κυβερνήτη, ή αλλιώς Ξωτικό, και ευτυχώς
αυτό είναι αμοιβαίο. Ο Κυβερνήτης είναι ο εκλεγμένος δημοκρατικά ηγέτης της
πόλης, ο οποίος όμως χρησιμοποιεί κάθε μέσο που απαιτείται για να συνεχίσει να
διατηρεί τη θέση του στην εξουσία.
Η κόρη του Κυβερνήτη είναι ο
άνθρωπος που δεν θα ήθελες για παιδί σου αν ήσουν η διεφθαρμένη εξουσία. Είναι
η συνείδηση σου που βαθιά κοιμισμένη κάνει απέλπιδες προσπάθειες να ξυπνήσει
από το κώμα, με οποιαδήποτε ορθογραφία κι αν επιλέξετε να το γράψετε. Ο Πολίτης
Β είναι ένας πρώην σκανδαλοθήρας δημοσιογράφος, ο οποίος μετά από ένα διάστημα
απουσίας, επανέρχεται στο προσκήνιο, με εντελώς διαφορετικό όμως ρόλο. Όλα αυτά
τα πρόσωπα συνδέονται μεταξύ τους, όταν το «τσιπάκι της γνώσης» από προνόμιο
των λίγων γίνεται κτήμα των πολλών. Το τσιπάκι της γνώσης σου προσφέρει όλη τη
γνώση του κόσμου και σου επιτρέπει να βλέπεις τα πράγματα, γνωρίζοντας τα
πάντα.
Η πλοκή του βιβλίου βοηθάει τον συγγραφέα
να πάρει τον αναγνώστη από το χέρι και να τον οδηγήσει σε ένα ταξίδι σε έναν
κόσμο μελλοντικό, δυστοπικό, αλλά και ίσως πολύ κοντινό. Τα ερωτήματα που
τίθενται μέσα από τις λέξεις και τις σκέψεις των πρωταγωνιστών είναι πολλά και
οι απαντήσεις δίνονται, αλλά ενοχλούν. Ενοχλούν γιατί πρέπει να ξεβολευτούμε,
να σκεφτούμε και κυρίως να πράξουμε. Γιατί η κοινωνία που περιγράφεται στο
βιβλίο μπορεί να παρουσιάζεται ως διαφορετική, αλλά είναι η δική μας. Πόση
δημοκρατία έχουμε σήμερα; Πόσο συμμετέχουμε εμείς σε αυτή τη δημοκρατία; Πόσο
μπορούμε να επηρεάσουμε τις αποφάσεις αυτών που μας κυβερνούν; Είναι η Εξουσία
αναγκαία; Μπορεί να υπάρξει μια κοινωνία χωρίς εξουσία; Μπορεί να εφαρμοσθεί η
πραγματική δημοκρατία και πως;
Η εφεύρεση του τσιπ της γνώσης
επιτρέπει στο συγγραφέα να θέσει ερωτήματα για την αναγκαιότητα της γνώσης και
κατά πόσο η καθολική γνώση είναι ικανή να αλλάξει τον κόσμο. Η σχέση του
Κυβερνήτη με το Ξωτικό και οι μεταξύ τους συζητήσεις, αλλά και η σαφής πρόθεση
του Ξωτικού να αμφισβητήσει την εξουσία (του) φέρνουν στο μυαλό την Αντιγόνη με
τον Κρέοντα. Υπάρχει άλλωστε σαφής αντιπαραβολή της κοινωνίας μας από την μία
πλευρά, όπου τα παιδιά των κυβερνώντων, όχι μόνο δεν εναντιώνονται στους
γονείς, αλλά κυβερνάνε με τη σειρά τους και της κοινωνίας του βιβλίου, από την
άλλη, όπου το Ξωτικό δείχνει με κάθε τρόπο την αντίθεση του στις πρακτικές του
πατέρα του.
Οι ήρωες του βιβλίου, με πολλές
περισσότερες διαστάσεις από την χάρτινη πλευρά τους, σκέφτονται, αμφισβητούν
την εξουσία, διεκδικούν, συνεργάζονται, κάνουν δηλαδή όλα αυτά που έχουμε
ξεχάσει να κάνουμε εμείς. Η πρόταση του βιβλίου είναι το πέρασμα από την
παρούσα δημοκρατία, στην κανονική δημοκρατία. Ο τρόπος που έχει επιλέξει ο
συγγραφέας δεν είναι η προπαγάνδιση των ιδεών του, αλλά η λογική κατάληξη σε
αυτές με έναν τρόπο που θυμίζει την Σωκρατική μαιευτική. Όλες οι αντιρρήσεις
και οι δεύτερες σκέψεις που μπορεί να είχες θα εκφραστούν
και θα συζητηθούν μεταξύ των πρωταγωνιστών, καταλήγοντας όχι στα συμπεράσματα
του συγγραφέα, αλλά στα δικά σου συμπεράσματα. Δεν υπάρχει κάποιος που σου
δείχνει το σωστό δρόμο, υπάρχει κάποιος που φροντίζει να σου δείξει τους
δρόμους και να σε βοηθήσει να κάνεις τη σωστή επιλογή.
Η γραφή του Βαγγέλη Κάλιοση είναι
περίτεχνη, αλλά προσιτή και όχι πομπώδης. Φιλοσοφικές έννοιες με την μορφή
συμβολισμών, οικονομικά και κοινωνικά μοντέλα, έννοιες όπως η Εξουσία, η
Ελευθερία, το Κράτος αναμειγνύονται και με βασικό συστατικό την δράση μέσα από
την αφήγηση, δημιουργούν το μείγμα του βιβλίου. Και ο Έρωτας; Πώς εμπλέκεται σε
όλα αυτά; Είναι απλώς η κλωτσιά για να ξετυλιχτεί το κουβάρι της ιστορίας του
βιβλίου; Όχι, ο έρωτας είναι πολλά παραπάνω. Είναι «ορμή ατομικής χειραφέτησης
και ταυτόχρονα συγκολλητική ουσία κάθε υγιούς συλλογικότητας», όπως λέει και ο
ίδιος ο συγγραφέας. Οι ζωντανές περιγραφές και σκηνές, αλλά και οι ήρωες που
έχει πλάσει βοηθούν τον αναγνώστη να δημιουργήσει εικόνες, να ταυτιστεί και να
γευτεί στο ίδιο του το πετσί την αδικία, την απογοήτευση αλλά και τη μεθυστική
γεύση της νίκης.
Στο δικό μου κεφάλι και σίγουρα
στη δική μου βιβλιοθήκη, το «Τσιπάκι της Γνώσης» έχει τη θέση που του αρμόζει
και του αξίζει, δίπλα στο «1984» του Όργουελ και στον «Θαυμαστό Καινούριο
Κόσμο» του Χάξλεϋ. Οι δυστοπικές κοινωνίες του μέλλοντος δεν παρουσιάζονται για
να τρομάξουν, παρουσιάζονται για να προειδοποιήσουν και να προλάβουν
καταστάσεις. Είναι στο χέρι μας να αλλάξουμε τη σημερινή κοινωνία με ή χωρίς
γνώση. Είναι στο χέρι μας να μην σνομπάρουμε τους Έλληνες συγγραφείς. Είναι στο
χέρι μας να διαβάσουμε πραγματικά το βιβλίο του πολυσχιδούς Βαγγέλη Κάλιοση και
να πάρουμε όλα αυτά που έχει να μας δώσει, χωρίς παρωπίδες, αλλά με ανοιχτό
μυαλό.
Και για να κλείσω, το πρόβλημα με το τσιπάκι της γνώσης είναι ένα: Ότι
δεν είναι η επιστημονική φαντασία που υπόσχεται στο οπισθόφυλλο, αλλά η
πραγματικότητα που πλησιάζει καλπάζουσα.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας
*Ο Κωστής Γωγιός είναι Συγγραφέας και Ραδιοφωνικός Παραγωγός
*Ο Κωστής Γωγιός είναι Συγγραφέας και Ραδιοφωνικός Παραγωγός
