[Συνέντευξη στην Έφη Πυρπάσου, που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα "Βραδυνή" στις 4 Αυγούστου 2007, με αφορμή την κυκλοφορία του μυθιστορήματος "Και τώρα τι θα γίνουμε χωρίς τρομοκράτες"]
Μπορεί ο Βαγγέλης Κάλιοσης να θέτει με τον τίτλο του βιβλίου του ένα πολύ καίριο ερώτημα σε μια εποχή που η ένοπλη τρομοκρατία παρέδωσε τα σκήπτρα της στο χειρότερο εφιάλτη του Όργουελ, το κίνητρο όμως για να τεθούν σε εκείνον τα ερωτήματα που ακολουθούν, ήταν ο εξαιρετικά ευέλικτα δομημένος μύθος του, ο πολύ δυνατός στοχασμός του και οι αρχετυπικοί για τη μετεμφυλιακή ιστορία της χώρας μας χαρακτήρες, οι οποίοι επιχειρούν ως άλλοι τραγικοί ήρωες τη δική τους έξοδο από την παρωδία του συστήματος. Ο Κάλιοσης με το βιβλίο του, χωρίς να παρασιτεί ούτε στο ελάχιστο στο όνομα της τρομοκρατίας, κάνει μια γόνιμη ανάλυση στην ελληνική και όχι μόνο πραγματικότητα. Κι αυτό γιατί στο κέντρο του είναι το παγκόσμιο άτομο - Προμηθέας, δεμένο γερά στα κοινωνικά και προσωπικά του βράχια. Το άτομο βορά ενός κατασκευάσματος που αν κάτι φοβάται, είναι η εξάπλωση της γνώσης. Με άλλα λόγια, η εξάπλωση της φωτιάς.
Αυτό που καταλαβαίνει ο αναγνώστης άλλες φορές είναι κάτι διαφορετικό, άλλες φορές κάτι λιγότερο και άλλες κάτι περισσότερο απ' αυτό που θέλει τελικά να πει ο συγγραφέας. Για να πάμε λοιπόν στο τελευταίο, τι ήθελες ακριβώς να πεις με το βιβλίο σου;
Κάτι πολύ απλό, που κάνουμε συνήθως πως δεν το βλέπουμε. Η τρομοκρατία είναι παντού. Ο σύζυγος τρομοκρατεί τη σύζυγο και το αντίστροφο, ο γονιός το παιδί και αυτό με τη σειρά του το δικό του παιδί και πάει λέγοντας. Και φυσικά τρομοκρατία υπήρχε πάντα. Οι περισσότερες από τις πιο χρυσές σελίδες της ελληνικής και παγκόσμιας ιστορίας είναι ιστορίες τρομοκρατίας. Θα σου αναφέρω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Την 11η Σεπτεμβρίου του 1611 (!), όταν ο μητροπολίτης Λάρισας Διονύσιος με μερικούς αγρότες κομμάντο πυρπόλησε το διοικητήριο του πασά των Ιωαννίνων και οι Τούρκοι, αφού τον βάπτισαν τρομοκράτη, τον συνέλαβαν και τον ανασκολόπισαν. Για μας τους Έλληνες είναι ένας ήρωας, για τους Τούρκους ένας καμικάζι, τον οποίο μάλιστα φρόντισαν να δυσφημήσουν και ιστορικά κολλώντας του το παρατσούκλι "ο Σκυλόσοφος". Ποιος έχει δίκιο, αυτοί ή εμείς; Η Ιστορία είναι γεμάτη από τέτοια αμφίσημα αιματηρά γεγονότα. Και ξαφνικά ανακαλύψαμε, την αυγή της τρίτης χιλιετίας μ.Χ., ότι η τρομοκρατία είναι το μέγιστο των προβλημάτων, τόσο μεγάλο που αξίζει να θυσιάσουμε και μερικά δικαιώματα, βρε αδερφέ, για να το αντιμετωπίσουμε.
Ποιο ήταν το ουσιαστικό σου κίνητρο, για να γράψεις αυτό το μυθιστόρημα;
Το κίνητρό μου ήταν να γράψω ένα πολιτικό μυθιστόρημα. Έχω την αίσθηση πως η πολιτική, όχι με την αγοραία αλλά με τη διαχρονική σημασία του όρου, απαιτεί επανανοηματοδότηση. Ε, νομίζω πως η λογοτεχνία οφείλει να διεκδικήσει ένα μικρό μερίδιο συμβολής σ' αυτό.
Οι ήρωές σου επιχειρούν μια έξοδο τραγική. Πιστεύεις ότι υπάρχει μία μη τραγική έξοδος για το σύγχρονο άτομο που αντιστέκεται;
Το άτομο που αντιστέκεται είναι από τη φύση του τραγικό, γιατί τα βάζει με δυνάμεις που το υπερβαίνουν. Είτε στην παραδοχή της ήττας - κι από κει στην αδιαφορία και την αφασία οδηγηθεί - είτε στο θάνατο είναι ένα και το αυτό. Ίσως το δεύτερο να δείχνει πιο ηρωικό, αλλά τι σημασία θα μπορούσε να έχει αυτό για έναν νεκρό; Οπότε, τι μένει; Η ίδια η πράξη της αντίστασης.Ένας από τους ήρωες του μυθιστορήματος λέει πάνω σε μια στιγμή απόλυτης απόγνωσης και λυτρωτικής απελευθέρωσης: "καλύτερα τρομοκράτης παρά τρομοκρατημένος!".
Τι θεωρείς ότι θα πίστευαν τα μέλη της 17Ν, αν διάβαζαν το μυθιστόρημά σου;
Επειδή μόνο εικασίες μπορώ να κάνω, υποθέτω ότι οι αντιδράσεις τους, αν διάβαζαν το βιβλίο μου, θα κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα σκέψεων και συναισθημάτων. Κάποια μέλη μπορεί να ένιωθαν οργή που ένας συγγραφέας εκ του ασφαλούς τολμά να ερμηνεύει, να εξηγεί, να σατιρίζει ή να λοιδορεί αυτό για το οποίο οι ίδιοι αφιέρωσαν μια ολόκληρη ζωή. Κάποιοι άλλοι ίσως αισθάνονταν ανακούφιση στη σκέψη ότι υπάρχουν κάποιοι εκεί έξω που διατηρούν τη δυνατότητα να συζητούν για την τρομοκρατία χωρίς φοβίες και προκαταλήψεις. Δεν θα απέκλεια και τη ζήλια - ή και το φθόνο ακόμη προς τους ήρωές μου - γιατί εκείνοι είχαν μάλλον ένα πιο βολικό, παρότι τραγικό, τέλος από τους ίδιους. Φοβάμαι επίσης πως ο δογματισμός που μοιραία συνοδεύει τους πάσης φύσεως στρατευμένους θα ερχόταν σε σύγκρουση με τον αφόρητο σχετικισμό της δικής μου προσέγγισης.
Υπάρχει κάτι που προσπαθείς να σώσεις ή να σκοτώσεις μέσα από το "Και τώρα τι θα γίνουμε χωρίς τρομοκράτες";
Προσπαθώ να σκοτώσω το φόβο που μου γεννάνε οι άλλοι τρομοκράτες, οι απείρως πιο δραστικοί, αυτοί που προκαλούν εκατοντάδες θύματα καθημερινά, χωρίς να λογοδοτούν σε κανέναν. Προσπαθώ να σώσω την ιδέα ότι υπάρχει λύση και δεν είναι ουτοπική. Μένει απλά να την ανακαλύψουμε.
Έχεις υπόψη σου καμιά τέτοια λύση;
Έχω μία. Που μάλιστα δεν χρειάζεται καν να την ανακαλύψουμε, γιατί μας έρχεται με καλές συστάσεις από το παρελθόν. Είναι αυτή της άμεσης δημοκρατίας. Για πρώτη φορά μετά από είκοσι πέντε αιώνες θεωρώ πως με τη βοήθεια της τεχνολογίας είναι εφαρμόσιμη. Αυτή η ιδέα, αν κάποτε αποκτούσε ισχυρή υποστήριξη, θα τρομοκρατούσε στ' αλήθεια τους κάθε λογής τρομοκράτες. Βέβαια, εδώ θα πρέπει να πούμε ότι παρόμοιο τρόμο θα ένιωθαν και οι εφησυχασμένοι πολίτες. Όμως, ανοίγουμε μεγάλη κουβέντα, που μακάρι να χρειαστεί να την κάνουμε μιαν άλλη φορά.
Ποιους λογοτέχνες - Έλληνες ή ξένους - θα μπορούσες να χαρακτηρίσεις "τρομοκράτες" και με ποια συλλογιστική;
Στη λογοτεχνία ευτυχώς δεν υπάρχει βία και στο βαθμό που υπάρχει είναι φανταστική. άρα, δεν θα μπορούσαμε σ' αυτό το χώρο να έχουμε τρομοκράτες με την τρέχουσα σημασία του όρου. Αν όμως εννοήσουμε ως τρομοκράτη το λογοτέχνη που προκαλεί τρόμο στις καθιερωμένες αντιλήψεις κάθε εποχής, τότε είναι εύκολο να συνθέσουμε ολόκληρη τρομοκρατική ομάδα και μάλιστα διεθνή. Υπό αυτό το πρίσμα, "τρομοκράτης" ήταν ο Βιζυηνός, γιατί τόλμησε να ψυχογραφήσει, όταν όλοι οι άλλοι χάζευαν την επιφάνεια και ηθογραφούσαν. "Τρομοκράτης" ήταν ο Σκαρίμπας, γιατί διακωμώδησε ασύστολα το αθηναϊκό λογοτεχνικό κατεστημένο. "Τρομοκράτης" ήταν ο Ρίτσος, γιατί έγραφε ακόμη και στον ύπνο του και έγινε ποιητής παγκόσμιας εμβέλειας σαν πραγματικός χειρώναξ, με όλα - ακόμη και τις αρρώστιες - να είναι εναντίον του. "Τρομοκράτης" είναι σήμερα ο Σκούρτης και μόνο γιατί έχει γράψει τους "Εκτελεστές". Από τους ξένους, θα έχριζα "τρομοκράτη" τον Όργουελ όχι μόνο για το προφητικό του "1984" αλλά κυρίως για το "Φόρος τιμής στην Καταλονία", γιατί έδωσε την πιο ωραία και διεισδυτική προσέγγιση για τον Ισπανικό Εμφύλιο, ζώντας τον από μέσα σαν μαχητής της δημοκρατίας. Επίσης τον Σαραμάγκου, γιατί δεν φοβήθηκε να γράψει το "Κατά Ιησούν Ευαγγέλιον" και δείξει πόσο ελεεινό ον είναι ο άνθρωπος στο "Περί τυφλότητας".
