ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΠΟ ΤΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΤΟΥ ΒΑΓΓΕΛΗ ΚΑΛΙΟΣΗ "Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ", ΠΟΥ ΘΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕΙ ΤΟ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 2010 ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡ. ΔΑΡΔΑΝΟΣ.
Το δοκίμιο που ακολουθεί αποτελεί πρωτίστως μια απόπειρα να σκιαγραφηθεί και να καταδειχθεί σε όλη της την έκταση η προϊούσα παρακμή του κοινοβουλευτικού συστήματος, η οποία αυτή καθαυτή συνιστά και το ισχυρότερο επιχείρημα για την ανάδειξη του αιτήματος της άμεσης δημοκρατίας. Απευθυνόμενοι στον πολίτη ως έχει κι όχι όπως θα έπρεπε να έχει, επιχειρούμε, με όρους κοινής λογικής κι αποφεύγοντας, κατά το δυνατόν, την παγίδα της θεωρητικολογίας και του ακαδημαϊσμού, να δημιουργήσουμε τους όρους ενός ανοιχτού κι απροσχημάτιστου προβληματισμού πάνω στο ζήτημα της χρεοκοπίας της έμμεσης, αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και της οριακής πλέον ανάγκης για ένα σταδιακό πέρασμα στην άμεση εκδοχή της. Μια εκδοχή που θα αφορμάται μεν από το αξεπέραστο μέχρι σήμερα αθηναϊκό παράδειγμα, αλλά δε μπορεί παρά να αποτελέσει μια νέα πραγματικότητα, εφόσον συνθήκες και δεδομένα είναι πλέον τελείως διαφορετικά. Από τη μικρή κοινωνική κλίμακα της πόλης – κράτους έχουμε περάσει στη μεγάλη κλίμακα του έθνους – κράτους και των μεγάλων υπερεθνικών σχηματισμών κι από την αυτάρκη οικονομία της απόλυτα εξαρτημένης εργασίας (δουλεία) στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία της αυτοματοποιημένης εργασίας. Κοινή συνισταμένη των δύο τύπων κοινωνίας είναι η δυνατότητα ευρείας παροχής μόρφωσης κι ενημέρωσης αφενός κι αποδέσμευσης ελεύθερου χρόνου αφετέρου, στοιχεία που είναι ικανά να εξασφαλίσουν στον πολίτη την ευχέρεια της άμεσης και καθημερινής εμπλοκής του στη διαχείριση των δημόσιων υποθέσεων.
Αυτό που μέχρι σήμερα θεωρούταν εμπόδιο για την εφαρμογή των αμεσοδημοκρατικών δομών, δηλαδή η μεγάλη έκταση κι ο μεγάλος πληθυσμός των σύγχρονων κοινωνιών, αίρεται από την επαναστατική πρόοδο της τεχνολογίας των επικοινωνιών. Το κύριο επιχείρημα των υποστηρικτών του κοινοβουλευτικού συστήματος έχει καταπέσει και το μοναδικό σημαντικό εμπόδιο για την έναρξη μιας διαδικασίας μετάβασης προς την άμεση, και μόνη γνήσια, δημοκρατία είναι η προκατάληψη. Ο πολίτης χρειάζεται να πιστέψει εκ νέου στον εαυτό του. Κι αυτό απαιτεί βαθιά κι εκτεταμένη θεωρητική εργασία. Όπως θα προσπαθήσουμε να δείξουμε, απαιτεί έναν νέο Διαφωτισμό. Ήδη τις τελευταίες δύο δεκαετίες, μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και με ραγδαία κλιμακούμενη την πορεία εκφυλισμού του ισχύοντος συστήματος, έχουν κατατεθεί διεθνώς σημαντικά κείμενα, ενδιαφέρουσες ιδέες κι εφαρμόσιμες προτάσεις προς την κατεύθυνση της ένταξης του πολίτη, ως ενεργού κι όχι απλά νομιμοποιητικού παράγοντα, στη λειτουργία του πολιτικού συστήματος. Το ανά χείρας δοκίμιο επιχειρεί να αποτελέσει μια ακόμη μικρή συμβολή, με την ελπίδα ότι σύντομα οι φωνές θα πολλαπλασιαστούν, οι ιδέες θα πληθύνουν κι οι προτάσεις θα αρχίσουν να γίνονται πράξη.
Είναι ισχυρή η πεποίθησή μας ότι η νέα διαχωριστική γραμμή στο πολιτικό σκηνικό της μεταβιομηχανικής, μετανεωτερικής εποχής θα είναι αυτή που θα χωρίζει εκείνους που τάσσονται υπέρ της διατήρησης της νόθας δημοκρατίας της αντιπροσωπευτικότητας (φιλελεύθεροι και σοσιαλδημοκράτες) από αυτούς που επιθυμούν την προώθηση και τη σταδιακή εμπέδωση των αρχών και των διαδικασιών της άμεσης δημοκρατίας. Αυτό, μεταξύ άλλων, σημαίνει πως ο κόσμος της σημερινής, αποσβολωμένης από τις εξελίξεις, αριστεράς - το πάλαι ποτέ δηλαδή προοδευτικό κομμάτι της κοινωνίας - καλείται να βγει από την αμηχανία στην οποία τον έχει οδηγήσει η αποτυχία του σοσιαλιστικού προτάγματος και να προτάξει το αίτημα της άμεσης δημοκρατίας, για να επανασυνταχθεί με την πρόοδο και να επανανοηματοδοτήσει αξίες κι ιδανικά, όπως η ισότητα, η ελευθερία κι η δικαιοσύνη, που στις παρούσες συνθήκες τείνουν να καταστούν άδεια πουκάμισα. Ωστόσο, το αίτημα αυτό είναι τόσο ισχυρό και τόσο γερά θεμελιωμένο στην Ιστορία που πολύ γρήγορα μπορεί να ξεπεράσει τα ταξικά, τα γεωγραφικά, τα τρέχοντα πολιτικά και κάθε άλλου είδους όρια και να γίνει υπόθεση των απανταχού ευαισθητοποιημένων, σκεπτόμενων και δραστήριων πολιτών.
Οι πολίτες, εξάλλου, θα είναι αυτοί που σε κάθε περίπτωση θα αποφασίζουν τόσο για τις διαδικασίες και το χαρακτήρα του αμεσοδημοκρατικού πολιτεύματος όσο και για την εξέλιξή του μέσα στο χρόνο, επιβεβαιώνοντας έτσι στην πράξη την πεμπτουσία του που δεν είναι άλλη από την πραγματική κυριαρχία του δήμου. Για αυτό ακριβώς και στο παρόν κείμενο αποφεύγουμε συστηματικά να προκαταλάβουμε τον πολίτη, προτείνοντας κανονιστικά σχήματα και τελολογικές θεωρίες, που από τη φύση τους αντιφάσκουν προς την έννοια της δημοκρατίας. Αποκλειστικός σκοπός μας είναι να τροφοδοτήσουμε την πάντα ανοιχτή συζήτηση για τη δημοκρατία και προσδοκία μας η συζήτηση αυτή να πάρει κάποια στιγμή κοινωνικές διαστάσεις και να γίνει ο κινητήριος μοχλός μιας ευρείας αλλαγής, που θα απαγκιστρώσει το πολίτευμα από τον αφύσικο εναγκαλισμό των πάσης φύσεως πλουτοκρατών, των επαγγελματιών πολιτικών, των κομματικών ιεραρχιών, των αδίστακτων καναλαρχών, των εξαρτημένων δικαστών, των εξουσιομανών συνδικαλιστών, των δημοκόπων δημοσκόπων και των ματαιόδοξων διανοουμένων.
Αθήνα
Αυτό που μέχρι σήμερα θεωρούταν εμπόδιο για την εφαρμογή των αμεσοδημοκρατικών δομών, δηλαδή η μεγάλη έκταση κι ο μεγάλος πληθυσμός των σύγχρονων κοινωνιών, αίρεται από την επαναστατική πρόοδο της τεχνολογίας των επικοινωνιών. Το κύριο επιχείρημα των υποστηρικτών του κοινοβουλευτικού συστήματος έχει καταπέσει και το μοναδικό σημαντικό εμπόδιο για την έναρξη μιας διαδικασίας μετάβασης προς την άμεση, και μόνη γνήσια, δημοκρατία είναι η προκατάληψη. Ο πολίτης χρειάζεται να πιστέψει εκ νέου στον εαυτό του. Κι αυτό απαιτεί βαθιά κι εκτεταμένη θεωρητική εργασία. Όπως θα προσπαθήσουμε να δείξουμε, απαιτεί έναν νέο Διαφωτισμό. Ήδη τις τελευταίες δύο δεκαετίες, μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και με ραγδαία κλιμακούμενη την πορεία εκφυλισμού του ισχύοντος συστήματος, έχουν κατατεθεί διεθνώς σημαντικά κείμενα, ενδιαφέρουσες ιδέες κι εφαρμόσιμες προτάσεις προς την κατεύθυνση της ένταξης του πολίτη, ως ενεργού κι όχι απλά νομιμοποιητικού παράγοντα, στη λειτουργία του πολιτικού συστήματος. Το ανά χείρας δοκίμιο επιχειρεί να αποτελέσει μια ακόμη μικρή συμβολή, με την ελπίδα ότι σύντομα οι φωνές θα πολλαπλασιαστούν, οι ιδέες θα πληθύνουν κι οι προτάσεις θα αρχίσουν να γίνονται πράξη.
Είναι ισχυρή η πεποίθησή μας ότι η νέα διαχωριστική γραμμή στο πολιτικό σκηνικό της μεταβιομηχανικής, μετανεωτερικής εποχής θα είναι αυτή που θα χωρίζει εκείνους που τάσσονται υπέρ της διατήρησης της νόθας δημοκρατίας της αντιπροσωπευτικότητας (φιλελεύθεροι και σοσιαλδημοκράτες) από αυτούς που επιθυμούν την προώθηση και τη σταδιακή εμπέδωση των αρχών και των διαδικασιών της άμεσης δημοκρατίας. Αυτό, μεταξύ άλλων, σημαίνει πως ο κόσμος της σημερινής, αποσβολωμένης από τις εξελίξεις, αριστεράς - το πάλαι ποτέ δηλαδή προοδευτικό κομμάτι της κοινωνίας - καλείται να βγει από την αμηχανία στην οποία τον έχει οδηγήσει η αποτυχία του σοσιαλιστικού προτάγματος και να προτάξει το αίτημα της άμεσης δημοκρατίας, για να επανασυνταχθεί με την πρόοδο και να επανανοηματοδοτήσει αξίες κι ιδανικά, όπως η ισότητα, η ελευθερία κι η δικαιοσύνη, που στις παρούσες συνθήκες τείνουν να καταστούν άδεια πουκάμισα. Ωστόσο, το αίτημα αυτό είναι τόσο ισχυρό και τόσο γερά θεμελιωμένο στην Ιστορία που πολύ γρήγορα μπορεί να ξεπεράσει τα ταξικά, τα γεωγραφικά, τα τρέχοντα πολιτικά και κάθε άλλου είδους όρια και να γίνει υπόθεση των απανταχού ευαισθητοποιημένων, σκεπτόμενων και δραστήριων πολιτών.
Οι πολίτες, εξάλλου, θα είναι αυτοί που σε κάθε περίπτωση θα αποφασίζουν τόσο για τις διαδικασίες και το χαρακτήρα του αμεσοδημοκρατικού πολιτεύματος όσο και για την εξέλιξή του μέσα στο χρόνο, επιβεβαιώνοντας έτσι στην πράξη την πεμπτουσία του που δεν είναι άλλη από την πραγματική κυριαρχία του δήμου. Για αυτό ακριβώς και στο παρόν κείμενο αποφεύγουμε συστηματικά να προκαταλάβουμε τον πολίτη, προτείνοντας κανονιστικά σχήματα και τελολογικές θεωρίες, που από τη φύση τους αντιφάσκουν προς την έννοια της δημοκρατίας. Αποκλειστικός σκοπός μας είναι να τροφοδοτήσουμε την πάντα ανοιχτή συζήτηση για τη δημοκρατία και προσδοκία μας η συζήτηση αυτή να πάρει κάποια στιγμή κοινωνικές διαστάσεις και να γίνει ο κινητήριος μοχλός μιας ευρείας αλλαγής, που θα απαγκιστρώσει το πολίτευμα από τον αφύσικο εναγκαλισμό των πάσης φύσεως πλουτοκρατών, των επαγγελματιών πολιτικών, των κομματικών ιεραρχιών, των αδίστακτων καναλαρχών, των εξαρτημένων δικαστών, των εξουσιομανών συνδικαλιστών, των δημοκόπων δημοσκόπων και των ματαιόδοξων διανοουμένων.
Αθήνα
Ιούλιος 2008
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Εισαγωγή ……………………………………………………………………… 5
Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Είναι δημοκρατικό το σύνταγμά μας; ………………………………………… 7
Τι είδους σχέση έχει η πολιτική με την οικονομία; …………………………... 20
Είναι οι πολίτες το κράτος; …………………………………………………… 26
Είναι τα κόμματα φορείς δημοκρατίας; ………………………………………. 30
Είναι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης η τέταρτη εξουσία; ………………………36
Έχουμε δίκαιη δικαιοσύνη; …………………………………………………… 40
Μόρφωση ή παραμόρφωση; ………………………………………………….. 45
Συνδικαλίζομαι ή σκανδαλίζομαι; ……………………………………………. 51
Οι εταιρίες δημοσκοπήσεων προβλέπουν ή προτρέπουν; ……………………. 55
Χαρισματικοί ηγέτες ή ισχυρή δημοκρατία; …………………………………. 58
Είδε κανείς τους διανοούμενους; …………………………………………….. 62
Γιατί οι πάντες δηλώνουν οικολόγοι; ………………………………………… 65
ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΩΝ ΘΕΩΡΙΩΝ ΠΕΡΙ ΑΜΕΣΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΡΟΛΟΥ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ
Κριτική στη θεωρία της συμμετοχικής δημοκρατίας …………………………. 71
Κριτική στη θεωρία της περιεκτικής δημοκρατίας …………………………… 75
Κριτική στην κριτική του ελβετικού μοντέλου ………………………………... 81
Παρουσίαση των θέσεων του καθηγητή Γ. Κοντογιώργη για τη
δημοκρατία ως ελευθερία ……………………………………………………… 87
Κριτική στην παραδοσιακή και στη ρεφορμιστική αριστερά …………………. 92
ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Είναι αναγκαία κι εφικτή στις μέρες μας η άμεση δημοκρατία; ……………….. 97
Πώς μπορεί θεωρητικά να πραγματοποιηθεί το πέρασμα από την
έμμεση στην άμεση δημοκρατία; ……………………………………………….105
Με ποιους τρόπους μπορούμε πρακτικά να διεκδικήσουμε την άμεση
δημοκρατίας; …………………………………………………………………….113
Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Είναι δημοκρατικό το σύνταγμά μας; ………………………………………… 7
Τι είδους σχέση έχει η πολιτική με την οικονομία; …………………………... 20
Είναι οι πολίτες το κράτος; …………………………………………………… 26
Είναι τα κόμματα φορείς δημοκρατίας; ………………………………………. 30
Είναι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης η τέταρτη εξουσία; ………………………36
Έχουμε δίκαιη δικαιοσύνη; …………………………………………………… 40
Μόρφωση ή παραμόρφωση; ………………………………………………….. 45
Συνδικαλίζομαι ή σκανδαλίζομαι; ……………………………………………. 51
Οι εταιρίες δημοσκοπήσεων προβλέπουν ή προτρέπουν; ……………………. 55
Χαρισματικοί ηγέτες ή ισχυρή δημοκρατία; …………………………………. 58
Είδε κανείς τους διανοούμενους; …………………………………………….. 62
Γιατί οι πάντες δηλώνουν οικολόγοι; ………………………………………… 65
ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΩΝ ΘΕΩΡΙΩΝ ΠΕΡΙ ΑΜΕΣΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΡΟΛΟΥ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ
Κριτική στη θεωρία της συμμετοχικής δημοκρατίας …………………………. 71
Κριτική στη θεωρία της περιεκτικής δημοκρατίας …………………………… 75
Κριτική στην κριτική του ελβετικού μοντέλου ………………………………... 81
Παρουσίαση των θέσεων του καθηγητή Γ. Κοντογιώργη για τη
δημοκρατία ως ελευθερία ……………………………………………………… 87
Κριτική στην παραδοσιακή και στη ρεφορμιστική αριστερά …………………. 92
ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Είναι αναγκαία κι εφικτή στις μέρες μας η άμεση δημοκρατία; ……………….. 97
Πώς μπορεί θεωρητικά να πραγματοποιηθεί το πέρασμα από την
έμμεση στην άμεση δημοκρατία; ……………………………………………….105
Με ποιους τρόπους μπορούμε πρακτικά να διεκδικήσουμε την άμεση
δημοκρατίας; …………………………………………………………………….113
