[Κριτική της Ελένης Λιντζαροπούλου στην Διάστιχο, στις 21 Φεβρουαρίου 2020, για το μυθιστόρημα "Το Τσιπάκι της Γνώσης"]
Μια ιστορία πέρα από τον έρωτα και την πολιτική μάς αφηγείται στο τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα Το τσιπάκι της γνώσης, ο Βαγγέλης Κάλιοσης. Μια ιστορία θελκτική, ανθρώπινη και υπερβατική, φανταστική και πραγματική, ρεαλιστική και ουτοπική.
Μια ιστορία σύγχρονη, που όμως ο αφηγητής της την βλέπει από το μέλλον… 31/12/2100, τότε τελειώνει την διήγησή του ο εγγονός του πρωταγωνιστή της ιστορίας μας που, όπως διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου «εκτυλίσσεται κατά το πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα σε μια πόλη με βαρύ παρελθόν, αλλά ελαφρύ και φαύλο παρόν. Τι θα συμβεί σ’ αυτή την πόλη, όταν ο Πολίτης Α ερωτευτεί κεραυνοβόλα και αμοιβαία την κόρη του Κυβερνήτη της; Πώς θα επηρεαστεί η μοίρα της από την απόφαση του Πολίτη Β, πρώην διάσημου σκανδαλοθήρα δημοσιογράφου, να επιστρέψει μετά από ένα διάστημα εθελούσιας απουσίας, υιοθετώντας ένα εντελώς νέο μοτίβο δημόσιας δράσης; Πού θα οδηγηθεί εν τέλει, όταν το “Τσιπάκι της γνώσης” γίνει κτήμα μιας μεγάλης μερίδας πολιτών; Είναι η καθολική γνώση ικανή να αλλάξει μια πόλη, ίσως και τον κόσμο ολόκληρο; Ή μήπως η άγνοια είναι πιο βολική; Είναι ο έρωτας μια μεταμορφωτική δύναμη ή είναι μια πλάνη και αυτός; Είναι η εξουσία αναγκαίο κακό ή μπορεί να υπάρξει κοινωνία και χωρίς εξουσία; Είναι η δημοκρατία μια ουτοπία ή είναι σε θέση οι πολίτες να την κυοφορήσουν στους κόλπους της νεωτερικής της δυστοπίας; Έχουν άραγε οι ήρωές μας τις απαντήσεις σε όλες αυτές τις ερωτήσεις; Ο συγγραφέας μάς προκαλεί λέγοντάς μας ότι ποτέ δεν θα το μάθουμε, “αγαπητοί πιθανοί αναγνώστες, εάν δεν μπείτε στον κόπο να διαβάσετε την ιστορία τους όπως σας την αφηγούμαι εγώ, ένας πολίτης αυτής της πόλης εν έτει 2100...”»
Αλήθεια, τι απαντάμε στο κυρίαρχο ερώτημα του συγγραφέα και της ιστορίας του; Ερώτημα που μάλλον είναι περισσότερο πολιτικό παρά λογοτεχνικό και η απάντησή του εξαρτάται από την θέση και την θέαση που έχουμε στα πράγματα: «Είναι η καθολική γνώση ικανή να αλλάξει μια πόλη, ίσως και τον κόσμο ολόκληρο;»
Ο αφηγητής της ιστορίας μας, ένας απόγονος των ηρώων της, μας ομολογεί πως όσα θα μας διηγηθεί ίσως μας τα έχουν πει κι άλλοι και βεβαίως τα έχει καταγράψει η επίσημη ιστορία από την δική της σκοπιά, «αυτή όμως σπανίως αποτελεί ελκυστικό ανάγνωσμα».
Κι εκεί που θα νομίζαμε ότι ξεφυλλίζουμε μια ερωτική ιστορία, αν δεν είχαμε τον τίτλο και το οπισθόφυλλο να μας προειδοποιούν, αιφνίδια αλλά όχι αναπάντεχα ο συγγραφέας μάς τοποθετεί σοβαρά απέναντι στο καλοδουλεμένο ανάγνωσμά του: «Στα μεγάλα γεγονότα της ιστορίας, όπως και στις μεγάλες προσωπικές στιγμές, ο μύθος εμφιλοχωρεί χωρίς να ρωτήσει κανέναν και χωρίς κανείς να τον αντιληφθεί».
Ο Βαγγέλης Κάλιοσης επέλεξε τον μυθιστορηματικό τρόπο για να ξεδιπλώσει όχι απλά μια αφήγηση ή μια άποψη, αλλά ένα όραμα. Φιλόλογος και εξαίρετος χρήστης της γλώσσας, έχοντας θητεύσει τόσο στην ποίηση, όσο και την φιλοσοφία, επιλέγει ο λόγος του να είναι καλλιεπής και φροντισμένος, χωρίς κανενός όμως είδους επιτήδευση. Η κατάδυση σε βαθύτερα νοήματα και σκέψεις γίνεται σταδιακά, σαν απόλυτα φυσικό στοιχείο και οργανικό μέρος της αφήγησης. Η υπόθεση απλώνεται σαν μεταξωτό πανί κάτω από τις γραμμές και αποκαλύπτεται σταδιακά μέσα από τις λέξεις.
Ο παππούς, με κωδικό όνομα Πολίτης Α, ερωτεύεται την κόρη του Κυβερνήτη, με μυθιστορηματικό όνομα Ξωτικό, και ο έρωτάς τους αλλάζει τον κόσμο… Διότι τον κόσμο, συμβολικά και πραγματικά, θα μπορούσαν να τον αλλάξουν άνθρωποι που είναι και δρουν ως πολίτες, πρόσωπα που αρνούνται την εξουσία και, βεβαίως, εκείνοι που φλέγονται από έρωτα, όπως ακριβώς οι ήρωές μας.
Ο αφηγητής, με την ελευθερία που του χαρίζει η υποτιθέμενη απόσταση του ενός αιώνα από τα γεγονότα, περιγράφει και καυτηριάζει με χιούμορ και κάποτε ειρωνεία το σήμερα, εκφράζοντας ακόμη και τις αντιφάσεις που εμφανίζει η σύγχρονη εποχή με τους νέους της να παραμένουν ως τα τριάντα και τα τριάντα πέντε προστατευμένοι στις οικογενειακές εστίες, παιδιά της μαμάς και του μπαμπά, και αργότερα άβουλοι σύζυγοι…
Ο απερίγραπτος αμοιβαίος έρωτας, η αναζήτηση, η αποκάλυψη, η αλήθεια, ένας δημοσιογράφος που άλλαξε ρότα, ένα ραδιόφωνο στην υπηρεσία των πολιτών, η ρεαλιστική πραγματικότητα... Από την μυθιστορηματική φαντασία ο συγγραφέας μεταβαίνει στο σκληρό πολιτικό παρόν, οι διάλογοι γίνονται τόσο ωμά πραγματικοί, που ο αναγνώστης αναρωτιέται πού είναι και τι ακριβώς συμβαίνει… Σκέψεις για τις δολοπλοκίες και μεθοδεύσεις που ίσως έχουμε κάνει, χωρίς καλά καλά να γνωρίζουμε αν αληθεύουν, ξεδιπλώνονται στο χαρτί. Μυστικές οργανώσεις που απεργάζονται το καλό, μυστήρια και μυητικές τελετές, διαδικτυακή ζωή αλλά και διαδικτυακός θάνατος, προβοκάτσιες και συνωμοσίες επιπέδου θρίλερ, η κόρη του κυβερνήτη που μιλάει σαν «κομμουνίστρια και αναρχική»… ό,τι υποθέτουμε ότι θα έλεγε η εξουσία στα παιδιά της που την απαρνιούνται.
Κι ύστερα το όραμα: «Προσβλέπω σε έναν κόσμο που δεν θα είναι μάταιος». Η ουτοπία γεννιέται μπροστά στα μάτια μας… μια σχεδόν ουτοπική ελπίδα: Το τσιπάκι της γνώσης. Η δύναμη της γνώσης στην φιλοσοφική της διάσταση. Γνώση για όλους; Είναι δυνατόν;
Οι πολίτες ζητούν την εξουσία… Εκλογές. Αποχή 80,01%. Οι ξένες στρατιωτικές δυνάμεις είναι έτοιμες να επέμβουν. Όμως ο στρατός δεν στρέφεται εναντίον του λαού.
Η ομιλία του Κυβερνήτη… ο αριστοτεχνικός πολιτικός του λόγος, οι απαντήσεις, οι αιτιάσεις που θα μπορούσαν να κερδίσουν ξανά έδαφος στις συνειδήσεις, όμως… η αλήθεια αποκαλύπτεται.
Ποια αλήθεια…. αυτή που θα συναντήσετε στο βιβλίο. Η αλήθεια της εσωτερικής του ιστορίας, αλλά και μια παγκόσμια αλήθεια για την παρανοϊκή φύση της εξουσίας, το όραμα της άμεσης δημοκρατίας, το εφιαλτικό μέλλον της λήθης, αλλά και ένα μέλλον όπου η τέχνη και η τεχνολογία θα συμπράττουν για να ορθώσουν μνημείο «του έρωτα και της δημοκρατίας». Στο Τσιπάκι της γνώσης όλα αυτά, το βιβλίο που ισχυρίζεται ότι κάπου, κάποτε οι άνθρωποι τα κατάφεραν…
Μια ιστορία πέρα από τον έρωτα και την πολιτική μάς αφηγείται στο τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα Το τσιπάκι της γνώσης, ο Βαγγέλης Κάλιοσης. Μια ιστορία θελκτική, ανθρώπινη και υπερβατική, φανταστική και πραγματική, ρεαλιστική και ουτοπική.
Μια ιστορία σύγχρονη, που όμως ο αφηγητής της την βλέπει από το μέλλον… 31/12/2100, τότε τελειώνει την διήγησή του ο εγγονός του πρωταγωνιστή της ιστορίας μας που, όπως διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου «εκτυλίσσεται κατά το πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα σε μια πόλη με βαρύ παρελθόν, αλλά ελαφρύ και φαύλο παρόν. Τι θα συμβεί σ’ αυτή την πόλη, όταν ο Πολίτης Α ερωτευτεί κεραυνοβόλα και αμοιβαία την κόρη του Κυβερνήτη της; Πώς θα επηρεαστεί η μοίρα της από την απόφαση του Πολίτη Β, πρώην διάσημου σκανδαλοθήρα δημοσιογράφου, να επιστρέψει μετά από ένα διάστημα εθελούσιας απουσίας, υιοθετώντας ένα εντελώς νέο μοτίβο δημόσιας δράσης; Πού θα οδηγηθεί εν τέλει, όταν το “Τσιπάκι της γνώσης” γίνει κτήμα μιας μεγάλης μερίδας πολιτών; Είναι η καθολική γνώση ικανή να αλλάξει μια πόλη, ίσως και τον κόσμο ολόκληρο; Ή μήπως η άγνοια είναι πιο βολική; Είναι ο έρωτας μια μεταμορφωτική δύναμη ή είναι μια πλάνη και αυτός; Είναι η εξουσία αναγκαίο κακό ή μπορεί να υπάρξει κοινωνία και χωρίς εξουσία; Είναι η δημοκρατία μια ουτοπία ή είναι σε θέση οι πολίτες να την κυοφορήσουν στους κόλπους της νεωτερικής της δυστοπίας; Έχουν άραγε οι ήρωές μας τις απαντήσεις σε όλες αυτές τις ερωτήσεις; Ο συγγραφέας μάς προκαλεί λέγοντάς μας ότι ποτέ δεν θα το μάθουμε, “αγαπητοί πιθανοί αναγνώστες, εάν δεν μπείτε στον κόπο να διαβάσετε την ιστορία τους όπως σας την αφηγούμαι εγώ, ένας πολίτης αυτής της πόλης εν έτει 2100...”»
Αλήθεια, τι απαντάμε στο κυρίαρχο ερώτημα του συγγραφέα και της ιστορίας του; Ερώτημα που μάλλον είναι περισσότερο πολιτικό παρά λογοτεχνικό και η απάντησή του εξαρτάται από την θέση και την θέαση που έχουμε στα πράγματα: «Είναι η καθολική γνώση ικανή να αλλάξει μια πόλη, ίσως και τον κόσμο ολόκληρο;»
Ο αφηγητής της ιστορίας μας, ένας απόγονος των ηρώων της, μας ομολογεί πως όσα θα μας διηγηθεί ίσως μας τα έχουν πει κι άλλοι και βεβαίως τα έχει καταγράψει η επίσημη ιστορία από την δική της σκοπιά, «αυτή όμως σπανίως αποτελεί ελκυστικό ανάγνωσμα».
Κι εκεί που θα νομίζαμε ότι ξεφυλλίζουμε μια ερωτική ιστορία, αν δεν είχαμε τον τίτλο και το οπισθόφυλλο να μας προειδοποιούν, αιφνίδια αλλά όχι αναπάντεχα ο συγγραφέας μάς τοποθετεί σοβαρά απέναντι στο καλοδουλεμένο ανάγνωσμά του: «Στα μεγάλα γεγονότα της ιστορίας, όπως και στις μεγάλες προσωπικές στιγμές, ο μύθος εμφιλοχωρεί χωρίς να ρωτήσει κανέναν και χωρίς κανείς να τον αντιληφθεί».
Ο Βαγγέλης Κάλιοσης επέλεξε τον μυθιστορηματικό τρόπο για να ξεδιπλώσει όχι απλά μια αφήγηση ή μια άποψη, αλλά ένα όραμα. Φιλόλογος και εξαίρετος χρήστης της γλώσσας, έχοντας θητεύσει τόσο στην ποίηση, όσο και την φιλοσοφία, επιλέγει ο λόγος του να είναι καλλιεπής και φροντισμένος, χωρίς κανενός όμως είδους επιτήδευση. Η κατάδυση σε βαθύτερα νοήματα και σκέψεις γίνεται σταδιακά, σαν απόλυτα φυσικό στοιχείο και οργανικό μέρος της αφήγησης. Η υπόθεση απλώνεται σαν μεταξωτό πανί κάτω από τις γραμμές και αποκαλύπτεται σταδιακά μέσα από τις λέξεις.
Ο παππούς, με κωδικό όνομα Πολίτης Α, ερωτεύεται την κόρη του Κυβερνήτη, με μυθιστορηματικό όνομα Ξωτικό, και ο έρωτάς τους αλλάζει τον κόσμο… Διότι τον κόσμο, συμβολικά και πραγματικά, θα μπορούσαν να τον αλλάξουν άνθρωποι που είναι και δρουν ως πολίτες, πρόσωπα που αρνούνται την εξουσία και, βεβαίως, εκείνοι που φλέγονται από έρωτα, όπως ακριβώς οι ήρωές μας.
Ο αφηγητής, με την ελευθερία που του χαρίζει η υποτιθέμενη απόσταση του ενός αιώνα από τα γεγονότα, περιγράφει και καυτηριάζει με χιούμορ και κάποτε ειρωνεία το σήμερα, εκφράζοντας ακόμη και τις αντιφάσεις που εμφανίζει η σύγχρονη εποχή με τους νέους της να παραμένουν ως τα τριάντα και τα τριάντα πέντε προστατευμένοι στις οικογενειακές εστίες, παιδιά της μαμάς και του μπαμπά, και αργότερα άβουλοι σύζυγοι…
Ο απερίγραπτος αμοιβαίος έρωτας, η αναζήτηση, η αποκάλυψη, η αλήθεια, ένας δημοσιογράφος που άλλαξε ρότα, ένα ραδιόφωνο στην υπηρεσία των πολιτών, η ρεαλιστική πραγματικότητα... Από την μυθιστορηματική φαντασία ο συγγραφέας μεταβαίνει στο σκληρό πολιτικό παρόν, οι διάλογοι γίνονται τόσο ωμά πραγματικοί, που ο αναγνώστης αναρωτιέται πού είναι και τι ακριβώς συμβαίνει… Σκέψεις για τις δολοπλοκίες και μεθοδεύσεις που ίσως έχουμε κάνει, χωρίς καλά καλά να γνωρίζουμε αν αληθεύουν, ξεδιπλώνονται στο χαρτί. Μυστικές οργανώσεις που απεργάζονται το καλό, μυστήρια και μυητικές τελετές, διαδικτυακή ζωή αλλά και διαδικτυακός θάνατος, προβοκάτσιες και συνωμοσίες επιπέδου θρίλερ, η κόρη του κυβερνήτη που μιλάει σαν «κομμουνίστρια και αναρχική»… ό,τι υποθέτουμε ότι θα έλεγε η εξουσία στα παιδιά της που την απαρνιούνται.
Κι ύστερα το όραμα: «Προσβλέπω σε έναν κόσμο που δεν θα είναι μάταιος». Η ουτοπία γεννιέται μπροστά στα μάτια μας… μια σχεδόν ουτοπική ελπίδα: Το τσιπάκι της γνώσης. Η δύναμη της γνώσης στην φιλοσοφική της διάσταση. Γνώση για όλους; Είναι δυνατόν;
Οι πολίτες ζητούν την εξουσία… Εκλογές. Αποχή 80,01%. Οι ξένες στρατιωτικές δυνάμεις είναι έτοιμες να επέμβουν. Όμως ο στρατός δεν στρέφεται εναντίον του λαού.
Η ομιλία του Κυβερνήτη… ο αριστοτεχνικός πολιτικός του λόγος, οι απαντήσεις, οι αιτιάσεις που θα μπορούσαν να κερδίσουν ξανά έδαφος στις συνειδήσεις, όμως… η αλήθεια αποκαλύπτεται.
Ποια αλήθεια…. αυτή που θα συναντήσετε στο βιβλίο. Η αλήθεια της εσωτερικής του ιστορίας, αλλά και μια παγκόσμια αλήθεια για την παρανοϊκή φύση της εξουσίας, το όραμα της άμεσης δημοκρατίας, το εφιαλτικό μέλλον της λήθης, αλλά και ένα μέλλον όπου η τέχνη και η τεχνολογία θα συμπράττουν για να ορθώσουν μνημείο «του έρωτα και της δημοκρατίας». Στο Τσιπάκι της γνώσης όλα αυτά, το βιβλίο που ισχυρίζεται ότι κάπου, κάποτε οι άνθρωποι τα κατάφεραν…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου